20 χρόνια από τη «φούσκα» του χρηματιστηρίου: Όταν χιλιάδες Έλληνες έχασαν σε μια νύχτα τις περιουσίες τους

Χρηματιστήριο Αθήνας: Πως ξεκίνησαν όλα

Καλοκαίρι του 1999, και σχεδόν 1,5 εκατομμύριο Έλληνες ασχολούνται με το Χρηματιστήριο. Αγοράζουν και πουλάνε μετοχές από όπου και αν βρίσκονται. Δεν ξέρουν πως να ”αξιοποιήσουν” τα χρήματά τους. Από το σπίτι τους, την παραλία, από τα μέρη που έχουν βγει για να διασκεδάσουν. Παντού. Αισθανόμενοι ότι το ΠΑΣΟΚ –επιτέλους– τους είχε δικαιώσει, κάνοντάς τους πλούσιους.

Οι παλιοί χρηματιστές έχουν ένα γνωμικό που λέει ότι «όταν ο θυρωρός σου προτείνει μετοχές, τότε είναι η ώρα να πουλήσεις».

Στην Ελλάδα όλοι είχαν γίνει «ειδικοί» στις μετοχές: αγρότες, ταξιτζήδες, στρατιωτικοί, συνταξιούχοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι κ.ά. και δημιουργούσαν έτσι το πιο μεγάλο επενδυτικό κοινό που είδε ποτέ η χώρα.

Όλοι είχαν πληροφορίες για «χαρτιά» που θα τρέξουν, για συγχωνεύσεις και εξαγορές, για «σπλιτ» μετοχών και για αυξήσεις κεφαλαίου. Το 1999 η κεφαλαιοποίηση του Χρηματιστηρίου είχε φτάσει στα 212,8 δισ. ευρώ, αντιστοιχώντας στο 182% του ΑΕΠ. Στην πραγματικότητα, αυτό που συνέβαινε ήταν ένα φαινόμενο μαζικής απληστίας που, δυναμικά λειτουργώντας, έκανε όλες τις μετοχές να ανεβαίνουν λόγω της τεράστιας ζήτησης με αδιανόητες αποδόσεις.

Η μετοχή της εταιρείας «Αθηναϊκές Συμμετοχές» το Ιανουάριο του 1997 ήταν στις 61 δραχμές (0,17 ευρώ) και στις 17 Σεπτεμβρίου του 1999 βρέθηκε στις 18.993 δραχμές (55,73 ευρώ), σημειώνοντας απόδοση ρεκόρ 30.866%! Το Χρηματιστήριο κυριαρχούσε παντού.

Υπήρξε, φυσικά, και χειραγώγηση μετοχών είτε με παραπληροφόρηση από τον τύπο, είτε με «μαϊμού» συναλλαγές που στόχο είχαν ν’ ανεβάσουν τις τιμές και την ζήτηση. Αλλά κανείς δεν έκανε τίποτα ούτε έβλεπε τίποτα, όπως τίποτα δεν έβλεπαν ούτε οι εποπτικές αρχές (Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς), ούτε η Δικαιοσύνη.

Από κοντά βέβαια, πολιτικοί, τραπεζίτες και άλλοι«καλοθελητές» οι οποίοι έλεγαν στους επενδυτές αυτά που ήθελαν ν’ ακούσουν: η Ελλάδα ήδη από το 1998 είχε ενταχθεί στον Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 2001 θα ήταν στην ΟΝΕ, μπροστά ήταν και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004, οπότε το περιβάλλον ήταν κάτι παραπάνω από θετικό για την ελληνική οικονομία.

Ήταν μία περίοδος που όποιος τολμούσε να μιλήσει άσχημα για το Χρηματιστήριο και κατά της χρηματιστηριακής αγοράς ή περί «φούσκας» κινδύνευε να χαρακτηριστεί ως εχθρός του κράτους. Οι μικροεπενδυτές άρχισαν να ασχολούνται όλο και περισσότερο με το Χρηματιστήριο από το 1997, καθώς τα επιτόκια καταθέσεων στις τράπεζες έπεφταν διαρκώς.

Αναζητούσαν λοιπόν μεγαλύτερες ετήσιες αποδόσεις για τα χρήματά τους, έστω και με κάποιο ρίσκο, αγόραζαν μετοχές. Και αρκετοί από αυτούς άρχισαν να βγάζουν λεφτά και τα έκαναν σπίτια και αυτοκίνητα.

Χρηματιστήριο – Το μεγάλο μπαμ

Το μεγάλο μπαμ , όμως, έγινε το 1999, όταν σχεδόν τα μισά νοικοκυριά της χώρας έφτασαν να έχουν κωδικό στο Χρηματιστήριο. Και αυτοί που αγόρασαν μετοχές το ’99 ήταν και αυτοί που τελικά έχασαν πάνω από το 90% των χρημάτων τους: οι Αθηναϊκές Συμμετοχές που λέγαμε πριν, από τις 18.993 δρχ. (55,73 ευρώ) στο πικ τους 17/9/99, έπεσαν στις 542 δρχ. (1,59 ευρώ) τον Φλεβάρη του 2001 καταγράφοντας απώλειες 97%! Αντίστοιχη πορεία ανόδου και πτώσης είχαν δεκάδες εταιρείες.

Παράλληλα με το αυξανόμενο ενδιαφέρον των πολιτών για τις μετοχές, σε πόλεις και χωριά ξεφύτρωναν μαζικά οι ΕΛΔΕ, οι Εταιρείες Λήψης και Διαβίβασης Εντολών, που λειτουργούσαν ως μεσολαβητές των χρηματιστηριακών εταιρειών.

Αυτές στις αρχές του ’99 ήταν περίπου 300 στον αριθμό και στο τέλος της ίδιας χρονιάς εκτιμάται ότι είχαν φτάσει τις 1.000. Η πιο «διαστημική» ΕΛΔΕ είχε ανοίξει στη Λεωφ. Καποδιστρίου στη Φιλοθέη: ήταν κλειστή λέσχη που οι πελάτες-μέλη έμπαιναν σκανάροντας κάρτα για να ξεκλειδώσει η πόρτα, ενώ μέσα λειτουργούσε και πολυτελές καφέ που το βράδυ το γύριζε και σε μπαρ! Και πίσω από την μπάρα ήταν τα μόνιτορ για τις συναλλαγές το πρωί!

Την περίοδο της χρηματιστηριακής φρενίτιδας, επιχειρηματίες και εφημερίδες τάιζαν με μπόλικο σανό τους μικροεπενδυτές που έψαχναν επενδυτικές ευκαιρίες: αξέχαστο και αξεπέραστο θα μείνει το δημοσίευμα που ήθελε την Κλωνατέξ να εξαγοράζει την ιταλική… Benetton! (*οι μετοχές της Κλωνατέξ μαζί με εκείνες των Κλωστηρίων Ναούσης αποκαλούνταν χαϊδευτικά… Κλωνάρια).

Ήταν σα να λέμε ότι το περίπτερο στη γωνία εξαγοράζει αλυσίδα σούπερ μάρκετ, μόνο και μόνο επειδή η φουσκωμένη τιμή της μετοχής έκανε την κεφαλαιοποίηση της εταιρείας να δείχνει πώς πρόκειται για κολοσσό. Αγανακτισμένοι μικροεπενδυτές διαμαρτύρονται για την κατάρρευση των μετοχών… Το 1999 η κεφαλαιοποίηση στο Χρηματιστήριο είχε φτάσει στα 212,8 δισ. ευρώ, αντιστοιχώντας στο 182% του ΑΕΠ.

Δέκα χρόνια μετά η κεφαλαιοποίηση είχε πέσει στα 93 δισ. ευρώ και σήμερα στα 57,6 δισ. ευρώ. Με απλά λόγια, κάπως, κάπου, με κάποιο τρόπο «εξανεμίστηκαν» 155 δισ. ευρώ. Ενδεικτικός και ο όγκος συναλλαγών ημέρας που στις 17 Σεπτεμβρίου 1999 ήταν 1,8 δισ. ευρώ και σήμερα είναι στα 40 εκατ. ευρώ.

Οι οικονομικές εφημερίδες έπαιζαν το παιχνίδι των επιχειρηματιών γιατί πρώτη φορά έβλεπαν τόσο υψηλά τις πωλήσεις τους. Οι πολιτικές εφημερίδες γέμισαν και εκείνες με ειδικά ένθετα για το Χρηματιστήριο και στη συνέχεια αρκετές εκδοτικές και τηλεοπτικές επιχειρήσεις μπήκαν στο Χρηματιστήριο αντλώντας σημαντικά κεφάλαια από τις αυξήσεις κεφαλαίου.

Χρηματιστήριο – Το κλίμα ευφορίας βόλευε και κανείς δεν μιλούσε τότε για «φούσκα»

Το πάρτι του χρηματιστηρίου είχε –εννοείται– και τις ευλογίες του ΠΑΣΟΚ που ήταν τότε στην κυβέρνηση: κορυφαία στιγμή, τον Ιούνιο του 1999, όταν κυκλοφορεί προεκλογική αφίσα για τις ευρωεκλογές με τίτλο «Σήμερα 1.000.000 επενδυτές ξέρουν ότι οι μετοχές τους έχουν αξία».

Αλλά και τον Οκτώβρη του ’99 που ο Κ. Σημίτης δήλωνε στα μέλη του ΕΓ του ΠΑΣΟΚ ότι «σε ένα-δύο 24ωρα η κατάσταση στο Χρηματιστήριο θα έχει ομαλοποιηθεί» ή ο Γ. Παπαντωνίου, ως υπουργός Οικονομίας που δήλωνε πριν τις εθνικές εκλογές τον Απρίλη του 2000 ότι «Η περίοδος της νευρικότητας στο χρηματιστήριο έχει ημερομηνία λήξης, είναι η 9η Απριλίου, είναι η επανεκλογή της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Εμείς, το ΠΑΣΟΚ είμαστε εγγυητές της ομαλής πορείας των αγορών».

Συνολικά 23 εταιρείες ελέγχθηκαν από τη Δικαιοσύνη για χειραγώγηση μετοχών.

Η δικαστική έρευνα για τις μετοχές «φούσκες» του χρηματιστηρίου ξεκίνησε το ’99 αλλά η υπόθεση «κόλλησε» λόγω εμπλοκής της ανακρίτριας σε παραδικαστικό κύκλωμα. Το 2009 βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών παρέπεμπε 67 άτομα σε δίκη. Στη συνέχεια, με εφετειακό βούλευμα οι κατηγορούμενοι μειώθηκαν σε 42, οι οποίοι δικάστηκαν και αθωώθηκαν το 2013.

Η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου άσκησε αναίρεση κατά της αθωωτικής απόφασης καθώς έκρινε πως η απαλλακτική απόφαση στερούνταν ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας. Οι 36 εκ των 42 κατηγορουμένων (καθώς στο μεταξύ έξι είχαν αποβιώσει) δικάστηκαν ξανά από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων και αθωώθηκαν τελεσίδικα τον Μάρτιο του 2018 από την κατηγορία της απάτης με πλειοψηφία 2 προς 1. Με απλά λόγια: από το 1999 έως σήμερα εξανεμίστηκε κεφαλαιοποίηση 155 δισ. ευρώ αλλά επίσημα δεν υπήρξε καμία απάτη.