Πατριωτισμός εναντίον εθνικισμού

*του Μικέλη Σωτ. Χατζηγάκη (Αναδημοσίευση από την «ΕΣΤΙΑ»)

Με αφορμή τα δύο συλλαλητήρια για την Μακεδονία ορισμένοι δήθεν προοδευτικοί βιάστηκαν να τα χαρακτηρίσουν ως συγκέντρωση εθνικιστών. Ενδεχομένως σε ένα τόσο ογκώδες πλήθος μπορεί να υπήρχαν και εθνικιστές. Ωστόσο, ο μέσος πολίτης που πήγε σε αυτά τα συλλαλητήρια το έκανε ως έκφραση αγάπης για την πατρίδα του αλλά και αγωνίας για το τι μέλλει γενέσθαι. Υπήρξε βέβαια και ένα μεγάλο ποσοστό πολιτών που έσπευσαν να προσέλθουν θέλοντας να υπογραμμίσουν την αντίθεση τους απέναντι στην σημερινή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ.

Για αρχή, θεωρώ πως είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί τι σημαίνει να είσαι πατριώτης και τι εθνικιστής. Εθνικισμός και πατριωτισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο εθνικισμός διακρίνει τους ανθρώπους και τους λαούς με βάση το αίμα τους. Η λογική αυτή οδηγεί εύλογα στον ρατσισμό και στον διαχωρισμό σε ομόαιμους και σε φυλετικά καθαρούς.

Ιστορικά ο όρος «εθνικισμός» ήρθε στην επιφάνεια κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Αντιακωβίνο παπά Ωγκυστέν Μπαρουέλ. Ο όρος σταδιακά οικειοποιήθηκε από ακραία στοιχεία (π.χ. Ιταλικό φασισμό, Γερμανικό χιτλερισμό, Ιαπωνικό στρατιωτικό κράτος το 1930, κτλ) τα οποία πάτησαν πάνω στους νεκρούς των διαφόρων πολέμων για να χτίσουν μια θεωρεία μίσους προς το διαφορετικό (πρωτίστως την διαφορετική «ράτσα»). Η σάπια αντίληψη περί «εθνικής καθαρότητας» κατέστη απειλή για τους διαφορετικούς λαούς και ανθρώπους.

Από την άλλη πλευρά, ο πατριωτισμός στηρίζεται σε όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν την ταυτότητα ενός λαού. Εκφράζει την αγάπη των ανθρώπων προς την χώρα τους, τα κοινά τους πιστεύω, την κοινή τους ιστορία, τις κοινές τους καταβολές, τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. Και μέσα από αυτή την αγάπη δημιουργείται μια αίσθηση κοινής ταυτότητας και εθνικής συνείδησης. Έτσι οι άνθρωποι αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου, όπως ένα παιδί αισθάνεται ότι ανήκει στην οικογένεια του. Η πατρίδα τους γίνεται το σπίτι τους. Όπως λέει ο Εντγκαρντ Μορέν ο πατριωτισμός «έχει πάντοτε θετικό περιεχόμενο αφού η πατρίδα ενώνει το πατρικό και το μητρικό, και δημιουργεί αδελφική κοινότητα» (από το βιβλίο του «Τι Έθνος»). Κατά συνέπεια, ο πατριωτισμός δεν επιδιώκει να διχάσει αλλά να προσδιορίσει την ταυτότητα ενός λαού. Ο γνήσιος πατριωτισμός δίνει απάντηση στο «ποιοι είμαστε» και εκφράζει μια υγιή περηφάνια.

Στην σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης η διαφύλαξη των αξιών και των παραδόσεων μας είναι πιο σημαντική από ποτέ. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε ποιοι είμαστε και ποιες είναι οι ρίζες μας. Η πρόοδος θα έρθει έχοντας ως βάση την αληθινή μας ταυτότητα.

*Ο Μικέλης Χατζηγάκης είναι οικονομολόγος (LSE, Tufts). Σήμερα είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στην Σχολή Κέννεντυ του Χάρβαρντ