Η ιστορία της…μούντζας: Πώς προέκυψε και πώς συνδέεται με το ελληνικό ταμπεραμέντο – Η σημασία της χειρονομίας σε άλλες χώρες

Μούντζα, φάσκελο, φασκέλωμα. Βαθιά συνυφασμένη η έννοια και η χρήση της με τη νοοτροπία και το ελληνικό ταμπεραμέντο η μούντζα. Κάποιες φορές συνοδεύεται με υβριστικό χαρακτηρισμό ή επιφωνήματα. Θεωρείται χειρονομία διαδεδομένη στον ελλαδικό χώρο, την Κύπρο αλλά και γενικότερα σε μέρη όπου υπάρχουν Έλληνες της Διασποράς.

Μελετώντας τη ρίζα της λέξης, φαίνεται πως η “μούντζα” αρχικά σήμαινε “μουντό χρώμα”, όμως στη συνέχεια σήμαινε “παλάμη λερωμένη με στάχτη”. Η κυριότερη θεωρία είναι πως η χρήση της μούντζας ανάγεται στην εποχή του Βυζαντίου. Εφαρμοζόταν ως ποινή σε περιπτώσεις ασήμαντων παραπτωμάτων, όπως οι μικροκλοπές και η μοιχεία. Έδεναν τον κατηγορούμενο σε ένα γαϊδούρι ανάποδα και το περιέφεραν στους δρόμους. Ο δικαστής έβαζε το χέρι του σε στάχτη και λέρωνε (μουντζούρωνε) το πρόσωπο του τιμωρούμενου, διαπομπεύοντάς τον με αυτόν τον τρόπο. Ο δικαστής έβαζε το χέρι του μέσα σε στάχτη και «μουντζούρωνε» το πρόσωπό του θύτη. Με αυτόν τον τρόπο τον διαπόμπευαν και τον στιγμάτιζαν.

Ωστόσο, σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η χρήση της μούντζας χρονολογείται από την αρχαία Ελλάδα. Λένε πως ήταν χαιρετισμός προς τον Ήλιο. Οι αρχαίοι σήκωναν τα χέρια τους με ανοιχτές τις παλάμες προς την πλευρά του ήλιου και έτσι επικαλούνταν τον θεό τους. Πολλοί υποστηρίζουν ότι μούντζωναν και στα Ελευσίνια μυστήρια όπου η μούντζα συνοδευόταν από κατάρες οι οποίες απευθύνονταν προς τον «εχθρό», το «κακό» κ.λπ.. Επίσης, με αναγωγή στην αρχαιότητα, αναφέρεται πως οι πολεμιστές που νικούσαν στη μάχη, άλειφαν το πρόσωπο των αιχμαλώτων τους που είχαν ηττηθεί, με περιττώματα.

Άλλη άποψη είναι ότι η μούντζα ή φάσκελο (παλαιότερο “σφάκελο” και “στρούντζος” και “πούλος”) ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα ως χειρονομία που απεικόνιζε το γυναικείο αιδοίο ή την ερωτική πράξη. Σύμφωνα με κείμενα του Οβιδίου, ο υβριστής δεν είχε τότε ανοιχτά όλα τα δάχτυλα του χεριού, αλλά είχε τεντωμένο τον αντίχειρα και καθέτως προτεταμένο τον δείκτη και τον μέσο, κρατώντας τα υπόλοιπα δύο δάχτυλα κλειστά σε γροθιά. Όπως αναφέρει ο ίδιος, οι Έλληνες αποκαλούσαν αυτήν τη χειρονομία σύκο και οι Ρωμαίοι στην αρχή νόμιζαν ότι με αυτήν τη χειρονομία οι Έλληνες ξόρκιζαν δαιμονικές δυνάμεις, επειδή σε άλλους λαούς η επίδειξη της παλάμης και η παρόμοια χρήση των δακτύλων ήταν συνυφασμένη με κατάρες και εξορκισμούς. Στην ουσία ήταν βαριά ύβρις και έκφραση περιφρόνησης που επιβίωσε με άλλη μορφή και στο Βυζάντιο.

Πάντως, εκτός από υβριστική, η μούντζα είναι και θεραπευτική, καθώς σύμφωνα με ψυχολόγους είναι εκτονωτική κίνηση. Ως αυθόρμητη χειρονομία ρίχνει το άγχος και την καρδιακή πίεση. Όπως σημειώνουν ψυχολόγοι, οι χειρονομίες δείχνουν αυτά που δεν μπορούν ή δεν πρέπει να ειπωθούν και έτσι αποβάλλονται από τον οργανισμό τα νεύρα και ο αρνητισμός.

Η χειρονομία δεν έχει την ίδια σημασία σε άλλες κουλτούρες:

-Στο Πακιστάν θεωρείται προσβολή, ιδιαίτερα όταν η χειρονομία αυτή συνοδεύεται με την εκφώνηση «Lanat»

-Στον Περσικό Κόλπο όταν χτυπάμε τις παλάμες και των δύο χεριών θεωρείται επίσης προσβολή, ιδίως όταν η χειρονομία αυτή συνοδεύεται από τις λέξεις «Malat Alaik»

-Στην Αμερική, από τη δεκαετία του 1990, μια παρόμοια χειρονομία χρησιμοποιείται με την έννοια του «βούλωσέ το».

-Στη Μέση Ανατολή έχει την ίδια χρήση και σημασία με της Ελλάδας, πιθανόν γιατί αυτό το γεωγραφικό τμήμα ήταν υπό την ελληνορωμαϊκή κυριαρχία για πολλούς αιώνες.

enikos