161 Κυκλαδικές Αρχαιότητες: Ένα σκάνδαλο που σε αφορά περισσότερο από όσο νομίζεις

161 Κυκλαδικές αρχαιότητες εμφανίζονται ξαφνικά στο προσκήνιο μέσω μίας άγνωστης μέχρι σήμερα συλλογής. Το υπουργείο Πολιτισμού πανηγυρίζει έναν “επαναπατρισμό” και φέρνει μία περίπλοκη συμφωνία στην Βουλή για επικύρωση, ενώ σύσσωμοι οι αρχαιολόγοι και μία ισχυρή μερίδα της αντιπολίτευσης προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποδείξουν πώς η συμφωνία αυτή ουσιαστικά αποτελεί παραίτηση της κυβέρνησης από τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Γιατί το δικαίωμα στην πολιτιστική κληρονομιά συνιστά κυριαρχικό μας δικαίωμα.

Γι’ αυτό η συμφωνία που σήμερα, Πέμπτη 8/9, ψηφίζεται στη Βουλή μάς αφορά όλους και μάλιστα πολύ περισσότερο από όσο φανταζόμαστε.

Τι έχει συμβεί με δύο λόγια; Ο Αμερικανός πολυεκατομμυριούχος Λέοναρντ Στερν που έχει και την ιδιότητα του Συλλέκτη (έχουμε γράψει τι εστί συλλέκτης και ποια η διαφορά του από τον κάτοχο), εμφάνισε και δώρισε 161 ελληνικές αρχαιότητες του Κυκλαδικού Πολιτισμού στο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» με έδρα το Ντελαγουέρ.

Τις προηγούμενες ημέρες ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση η επιστροφή αυτών των 161 «άγνωστων» μέχρι πρότινος αρχαιοτήτων και μάλιστα «χωρίς καμία απολύτως οικονομική επιβάρυνση του Ελληνικού Δημοσίου» και την έκθεση αυτών στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης., ενώ η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη παρουσίασε σχετικό νομοσχέδιο για την «Κύρωση της συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, σχετικά με την επιστροφή στην Ελλάδα συλλογής αρχαιοτήτων του κυκλαδικού πολιτισμού».

Σημειώστε πως πολλά από τα αντικείμενα της συλλογής αυτής, λόγω του τύπου και των διαστάσεών τους, αποτελούν εξαιρετικά σπάνια ή ακόμα και μοναδικά δείγματα της τέχνης και της τεχνικής του κυκλαδικού πολιτισμού της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας παγκοσμίως, ενώ η ποικιλία των τύπων και των μορφών τους παρέχει νέα δεδομένα στη γνώση μας για την εξέλιξη της πρωτοκυκλαδικής τέχνης κατά την 3η χιλιετία π.Χ.

Ο Σύλλογος των Ελλήνων Αρχαιολόγων αντιδρά και ζητά εξηγήσεις και διευκρινίσεις από την υπουργό Πολιτισμού, ενώ με ανακοινώσεις του εκθέτει τις κυβερνητικές πρακτικές που ακολουθήθηκαν και κάνει λ΄΄ογο για 50χρονη ομηρία των πολιτιστικών μας αγαθών. Εμείς μιλήσαμε με την αρχαιολόγο και πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Δέσποινα Κουτσούμπα, στην προσπάθειά μας να ξεκαθαρίσουμε το θολό τοπίο με τις κυκλαδικές αυτές αρχαιότητες και να απαντήσουμε σέ ερωτήματα όπως το γιατί ενόχλησε τόσο η συνεργασία με το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, τι συμβαίνει τελικά με αυτό το νεοσύστατο «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» με έδρα το Ντελαγουέρ και εν τέλει γιατί το ζήτημα αυτό αφορά όλους μας.

Τι σημαίνει πρωτοκυκλαδικές αρχαιότητες και τι εννοούμε πως αυτές βρίσκονται αυστηρά εντός του ελληνικού εδάφους;

“Πρωτοκυκλαδικός λέγεται ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε την 3η χιλιετία π.Χ. στα νησιά του Αιγαίου και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή των Κυκλάδων. Μια ιδιαίτερη έκφραση του Κυκλαδικού Πολιτισμού ήταν η κατασκευή λίθινων ειδωλίων και μάλιστα με μάρμαρο που υπήρχε άφθονο στην περιοχή. Αυτά τα ειδώλια λόγω της μορφής τους που ήταν πολύ αφαιρετική, ενέπνευσαν αρχικά πολλούς καλλιτέχνες, κυρίως του μοντερνισμού. Γρήγορα εντάθηκε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον γι’ αυτά και ξεκίνησαν δεκάδες λαθρανασκαφές στα νησιά των Κυκλαδων για να πουληθούν στις διεθνείς αγορές ειδώλια και λίθινα αγγεία του Κυκλαδικού Πολιτισμού.

Βασική πληροφορία: Δεν υπάρχουν αλλού Κυκλαδίτικες Αρχαιότητες, παρά μόνο στις Κυκλάδες και σε περιοχές της Ελλάδας που έχουν εξαχθεί, όπως στην Κρήτη και την Πελοπόννησο (ενώ αττικά αγγεία, για παράδειγμα έχουν βρεθεί σε θέσεις παντού στη Μεσόγειο, αλλά και στη Μαύρη Θάλασσα).

Εξαιτίας της δημοφιλίας αυτών των αρχαιοτήτων, δημιουργήθηκε και μία μεγάλη βιομηχανία παραγωγής ψεύτικων κυκλαδικών ειδωλίων που επίσης έχουν πουληθεί σε πολλούς συλλέκτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο “Αρπιστής ” που είναι εκτεθειμένος στο ΜΕΤ και έχει αποδειχθεί από την έρευνα πως είναι έργο ενός σύγχρονου τεχνίτη που πουλήθηκε στο Μουσείο ως αρχαίο.

Σε πάρα πολλά μουσεία του εξωτερικού και σε συλλογές συλλεκτών υπάρχουν Κυκλαδικά ευρήματα. Από τη στιγμή που δεν έχουν βρεθεί σε ανασκαφές, δε γνωρίζουμε τα συνευρήματά τους και δεν έχουμε αρκετή αρχαιολογική πληροφορία.

Αυτό είναι το πρόβλημα με τη λαθρανασκαφή και γι’ αυτό ως αρχαιολόγοι επιμένουμε να μάθουμε την προέλευσή τους. Δεν έχουν όλες οι χώρες το ίδιο νομοθετικό πλαίσιο. Το δικό μας πλαίσιο είναι πολύ αυστηρό. Ήδη από το 1932 απαγορεύεται να βγάλει κάποιος από τη χώρα αρχαιότητες χωρίς άδεια. Και ξέρουμε πως τα ευρήματα του Κυκλαδικού Πολιτισμού βρίσκονται μόνο στον ελλαδικό χώρο και πως από αυτά που κυκλοφορούν στην παράνομη αγορά τέχνης είναι ελάχιστα αυτά που έχουν εξαχθεί νόμιμα από τη χώρα.

Τα περισσότερα είναι είτε προϊόντα παράνομης διακίνησης είτε κίβδηλα. Γι’ αυτό ζητήσαμε πιστοποιητικά και έλεγχο για τα 161 ευρήματα της Συλλογής Στερν. Τίποτα από αυτά δεν προσκομίστηκε στη Βουλή. Η υπουργός δεν απάντησε καν για το αν έχει ελέγξει τα πιστοποιητικά προέλευσης”.

Παραβιάστηκε ο αρχαιολογικός νόμος;

“Ο αρχαιολογικός νόμος προβλέπει με σαφήνεια τη διαδικασία που ακολουθείται όταν κάποιος συλλέκτης έχει αρχαιότητες και το ίδιο ισχύει και για όποιον ζητά την κατοχή των αρχαιοτήτων, όπως για παράδειγμα το λεγόμενο «Ίδρυμα Ντέλαγουερ» στο οποίο αυτή τη στιγμή η Υπουργός παραδίδει την κατοχή των 161 αρχαιοτήτων.

Ο νόμος προϋποθέτει να έρθεις και να δηλώσεις πως έχεις στην κατοχή σου, ακόμη και κάτι απλό, έναν αμφορέα που ψάρεψες τυχαία στη θάλασσα. Κάνεις αίτημα στο Υπουργείο να γίνεις «κάτοχος» πάντα υπό κάποιες προϋποθέσεις. Καταρχάς πρέπει να έχεις λευκό ποινικό μητρώο και να αποδεικνύεται πως δεν είχες ποτέ σχέση με αρχαιοκαπηλία. Δεύτερον οι αρμόδιες υπηρεσίες ελέγχουν την προέλευσή του αντικειμένου, πως δηλαδή όντως το βρήκες και δεν το ξέθαψες από κάπου σκόπιμα. Αν βρεθεί ότι είναι προϊόν λαθρανασκαφής, κατάσχεται. Και τρίτον και σημαντικότερο το Υπουργείο Πολιτισμού, που έχει την κυριότητα όλων των αρχαιοτήτων της ελληνικής επικράτειας με βάση τον νόμο, πρέπει αφού ελέγξει να αποφασίσει ποια ευρήματα είναι σπάνια ή μοναδικά και θέλει να τα εντάξει στις συλλογές του. Αυτό είναι στη διακριτική του ευχέρεια και το αποφασίζει το Συμβούλιο. Αν δεν είναι σπάνιο ή μοναδικό το εύρημα, τότε μπορεί να μείνει στην κατοχή ενός ιδιώτη, που σημαίνει ότι μπορεί να το έχει στο σπίτι του ή σε ένα ίδρυμα.

Εδώ έγιναν όλα ανάποδα. Ο Λέοναρντ Στερν είναι συλλέκτης και εμφανίζει 161 Κυκλαδίτικες αρχαιότητες στη Ν. Υόρκη. Και φαίνεται να τις δωρίζει στο Ίδρυμα Ντέλαγουερ, το οποίο όμως αναγνωρίζεται ως «κάτοχος» της Συλλογής με την υπογραφή της Υπουργού Πολιτισμού στις 21 Ιουλίου 2022. Χωρίς να έχει προηγηθεί κανένας έλεγχος ούτε του ποιο είναι το «Ίδρυμα» αυτό, ούτε ποια είναι η προέλευση των αρχαιοτήτων.

“Ωστόσο, ο αρχαιολογικός νόμος ορίζει πως όταν κάποιος έχει αρχαία, τα δηλώνει και ζητά να γίνει κάτοχος. Εδώ ο Στερν εμφανίζει ελληνικές αρχαιότητες ξαφνικά. Τι πρέπει να γίνει; Καταρχάς πρέπει να αναλάβουν δράση οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου, να στείλουν ειδικούς επιστήμονες, να τα δουν και να ελέγξουν αν είναι αυθεντικά. Σε όσα αποδειχθούν αυθεντικά, πρέπει στη συνέχεια να δουν την προέλευσή τους και βέβαια τα πιστοποιητικά τους. Και επειδή αν είναι αυθεντικά, είναι όντως και μοναδικά, το Υπουργείο πρέπει να τα κρατήσει και να τα εκθέσει στο αντίστοιχο και μοναδικό Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξο. Και βέβαια όλα αυτά σε συνεργασία με τον εισαγγελέα της Νέας Υόρκης με τον οποίο η Ελλάδα έχει 4 μνημόνια συνεργασίας για την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων.

Η ευθύνη της υπουργού Πολιτισμού είναι τεράστια. Όταν περιήλθε σε γνώση της η πληροφορία ότι κάποιος ιδιώτης έχει 161 αρχαιότητες στη Νέα Υόρκη, όφειλε να στείλει την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου και τον εισαγγελέα της Νέας Υόρκης. Αντ’ αυτού, το έκρυψε και για δύο χρόνια διαπραγματευόταν μυστικά με τον Στερν, με το Ίδρυμα Γουλανδρή και με το Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης για να επιτευχθεί αυτή η συμφωνία ντροπή.

Δηλαδή από μόνη της και χωρίς να ακολουθήσει καμία από τις διαδικασίες του αρχαιολογικού νόμου, αποφάσισε να δωρίσει την κατοχή αυτών με την υπογραφή της σε ένα ίδρυμα με έδρα το Ντέλαγουερ. Δεν είναι καν Ίδρυμα, είναι μια εταιρεία, μια offshore με έδρα τον φορολογικό παράδεισο των ΗΠΑ, που από δω και πέρα θα συναποφασίζει με το υπουργείο το μέλλον αυτών των αρχαιοτήτων. Για την ακρίβεια: ο κάτοχος των αρχαιοτήτων προτείνει και το υπουργείο Πολιτισμού εγκρίνει ή δεν εγκρίνει την πρόταση του κατόχου. Αυτό θα συμβεί το μακρινό 2073, όταν λήγει η ισχύς αυτής της συμφωνίας!”

Το Ίδρυμα Γουλανδρή πώς εμπλέκεται στην ιστορία;

“Η εταιρεία στο Ντέλαγουερ είναι είναι μία offshore του Ιδρύματος Γουλανδρή. Το Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλης Γουλανδρή είναι το Ίδρυμα που έχει ιδρύσει το Κυκλαδικό Μουσείο στην Αθήνα, με τη συλλογή που κατείχε η οικογένεια Γουλανδρή. Τα ευρήματα του Μουσείου δεν έχουν προέλευση, είναι σαφώς προϊόντα αρχαιοκαπηλικής δραστηριότητας, αλλά τουλάχιστον δε βγήκαν από τη χώρα.

Προφανώς το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, επειδή έχουν αυστηροποιηθεί τα πράγματα, δεν μπορούσε να βρει με νόμιμο τρόπο καινούρια ευρήματα για να εμπλουτίσει τη συλλογή του. Τα 161 αυτά Κυκλαδικά είναι όμως κάτι με το οποίο μπορεί να την εμπλουτίσει.

Από την άλλη πλευρά, ο κύριος Στερν θέλει αυτά τα ευρήματα να τα δωρίσει για να αποφύγει τυχόν ανεπιθύμητες επισκέψεις του Εισαγγελέα της Ν. Υόρκης και να πάρει και μια φοροαπαλλαγή για τη δωρεά. Για να γίνει αυτό όμως, πρέπει όμως να τα δωρίσει σε ένα αμερικανικό Ίδρυμα.. Η Οικογένεια Γουλανδρή ιδρύει με φορολογική έδρα το Ντελαγουέρ ένα παρουσιαζόμενο ως ινστιτουτο για τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού που έχει τη μορφή αμερικανικής offshore. Δημιουργήθηκε δηλαδή μόνο για τον λόγο αυτό, ένα μήνα πριν υπογράψει Συμφωνία με την Υπουργό, δεν έχει κάποια δράση και συνδέεται στην Ελλάδα με το Κοινωφελές Ίδρυμα Νικολάου και Ντόλλης Γουλανδρή. Άρα είναι Ίδρυμα Ντελαγουέρ- Γουλανδρή- Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Και κάπως έτσι μέσω τους Ιδρύματος Ντελαγουέρ το Δημόσιο παραδίδει τις Κυκλαδικές αυτές αρχαιότητες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Παραδίδει την κατοχή των αρχαιοτήτων, έτσι, με μια υπογραφή της Υπουργού!”

Τι κερδίζει από αυτό το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και τι ο Στερν;

“Το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης συμφωνεί με το Υπουργείο Πολιτισμού πως για τα επόμενα 25 χρόνια, αυτά τα 161 αντικείμενα θα είναι στην Αμερική και ότι για 50 χρόνια θα υπάρχει έκθεση κυκλαδικών αρχαιοτήτων εκεί. Δηλαδή το ΜΕΤ θέλει να ανοίξει μία νέα αίθουσα με Κυκλαδικά που θα το καταστήσει διεθνώς μοναδικό κέντρο Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού. Αυτή τη χάρη δε θα έπρεπε να του την κάνουμε γιατί είναι ένα μουσείο γεμάτο με αρχαιοκαπηλικά ευρήματα. Και τώρα θα έχει 161 ευρήματα που δε θα μπορεί καν να του τα κατάσχει ο Εισαγγελέας.

Η συμφωνία αυτή είναι αδιανόητη. Τα πρώτα 25 χρόνια θα στέλνει στην Αθήνα 15 ευρήματα και θα πρέπει η Ελλάδα να στέλνει άλλα ισάριθμα και ισάξια ευρήματα. Και στην ίδια συμφωνία υπάρχει δέσμευση πως και για τα επόμενα 25 χρόνια (σύνολο 50 δηλαδή), αν θέλουμε να πάρουμε πίσω τη συλλογή αυτή, θα πρέπει να πάρουμε κυκλαδικά ευρήματα από όλα τα μουσεία και να τα στείλουμε στο ΜΕΤ: για όσα μας «δανείζει», θα τα ανταλλάσει με «ισάριθμα» και ισάξια» ευρήματα. Μας κρατά ομήρους λοιπόν για τα επόμενα 50 χρόνια. Και επειδή η υπογραφή της υπουργού δεν αρκούσε για να δεσμεύσει τις κυβερνήσεις των επόμενων 50 χρόνων, έρχεται η συμφωνία για κύρωση στη Βουλή.

Ως προς τις οικονομικές συναλλαγές τώρα, ο κύριος Στερν αυτές τις αρχαιότητες θα τις αποτιμήσει σε χρήμα για να πάρει φοροαπαλλαγή. Η offshore εταιρεία με έδρα το Ντέλαγουερ αυτό το ποσό της δωρεάς θα το αποτιμήσει επίσης σε χρήμα και θα έχει ένα χαρτοφυλάκιο, μία περιουσία που δε γνωρίζουμε τι θα την κάνει, καθώς η υπουργός δεν έχει προσκομίσει το καταστατικό της εταιρείας στη Βουλή. Και, τέλος, το ΜΕΤ κλείνοντας 50 χρόνια έκθεσης θα επωφεληθεί από τα χρήματα για τα εισιτήρια, τις εκδηλώσεις, τα προϊόντα στα πωλητήρια. Αν σκεφτείτε ότι τέτοια Μουσεία έδιναν στο παρελθόν μέχρι και 1 εκ. δολλάρια για να αγοράσουν ένα νέο εύρημα στη συλλογή τους, κι ότι τώρα τους χαρίζουμε τζάμπα μια ολόκληρη συλλογή, φανταστείτε τι έσοδα θα κερδίσει το ΜΕΤ από αυτό!”

Μία χαμένη ευκαιρία για την Ελλάδα

“Αν τα αντικείμενα αυτά πήγαιναν στην Νάξο, στο τώρα θα μιλούσαμε για το μοναδικό κέντρο μελέτης και έκθεσης του Πρωτοκυκλαδικού Πολιτισμού, και μάλιστα στις Κυκλάδες! Τη λάμψη αυτή τώρα τη χαρίζουμε στο Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης. Γιατί;

Ξέρετε πού έγκειται η διαφορά του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με το Μουσείο Κυκλαδίτικου Πολιτισμού της Νάξου; Πως τα περισσότερα ευρήματα που θα εκτεθούν στη Νάξο προέρχονται από ανασκαφές σε όλες τις Κυκλάδες, άρα μας διηγουνται την ιστορία του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού: πώς ζούσαν οι κυκλαδίτες την 3η χιλιετία π.Χ., πώς ήταν οι οικισμοί τους, με τι ασχολούνταν. Τα ευρήματα του Κυκλαδικής Τέχνης, επειδή δεν έχουν συνευρήματα, εκτίθενται ως αντικείμενα τέχνης, ως αντικείμενα «μπιζού»”.

Ένας επικίνδυνος δρόμος που ανοίγει για την αρχαιοκαπηλία…

“Με τη συμφωνία αυτή ανοίγεται ένας δρόμος επικίνδυνος και για άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, όπως αυτή του Βρετανικού Μουσείου. Γιατί εδώ και καιρό φαίνεται πως κάτι συμβαίνει.

Μιλάνε με το Βρετανικό Μουσείο για δανεισμό. Δηλαδή θα μας φέρουν τρεις μετόπες από το Βρετανικό Μουσείο και θα ζητήσουν να τους στείλουμε τον Ηνίοχο των Δελφών, τον Ποσειδώνα του Αρτεμισίου και τη χρυσή μάσκα του Αγαμέμνονα; Προς τα εκεί το πάει η κυβέρνηση; Χρησιμοποιούμε ουσιαστικά την επιχειρηματολογία των Βρετανών για να στείλουμε τα κυκλαδικά ευρήματα στο ΜΕΤ. Και η Μενδώνη είπε στη Βουλή πόσο σημαντικό είναι για τον τουρισμό να υπάρχει οπτικοακουστικό υλικό στα ελληνικά μέσα στη Νέα Υόρκη. Δηλαδή να βάλουμε ένα βιντεακι στο Βρετανικό μουσείο να δείχνει τις ελληνικές θάλασσες, να κοτσάρουμε και μια ταμπέλα Hellenic Republic απέξω και όλα καλά; Αυτό μας λέει η Υπουργός;.

Η Ελλάδα διεθνώς έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο στην προστασία των πολιτιστικών αγαθών. Είναι συγκεκριμένες οι χώρες που έχουν υποφέρει ιδιαιτέρως από τις λαθρανασκαφές (Ελλάδα, Τουρκία, Αίγυπτος, Ιταλία, Κύπρος). Οι Ιταλοί ήταν οι πρώτοι που έσυραν σε δίκες όχι μόνο τοςυ λαθρανασκαφείς, αλλά τους «ευυπόληπτους» εμπόρους τέχνης και Εφόρους Μουσείων, γιατί μόνο με την τιμωρία τους θα σταματήσει και η αρχαιοκαπηλία.

Και έρχεται τώρα η Ελλάδα που ήταν μπροστάρισσα σε αυτόν τον αγώνα και λέει “εγώ θα διαπραγματεύομαι με τους αρχαιοκάπηλους και θα τους ονομάζω δωρητές και ευεργέτες; Γιατί αυτό είπαν: ότι θα έρθει εδώ ο Στερν και θα τον τιμήσουμε. Ενώ είχε στη συλλογή του αποδεδειγμένα προϊόντα αρχαιοκαπηλίας. Και δεν έχει μόνο Κυκλαδικά ευρήματα, έχει και άλλα. Και αν δει κάποιος τα νούμερα της συλλογής έχουν κενά. Και τα κενά αυτά υποδηλώνουν πως έχει και άλλα ευρήματα.

Πρέπει να καταλάβουμε όλοι πως τo δικαίωμα του ελληνικού λαού στην πολιτιστική του κληρονομιά είναι κυριαρχικό δικαίωμα. Και τώρα ουσιαστικά η κυβέρνηση παραιτείται από τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, από την κοινή μας περιουσία, και γι’ αυτό το θέμα αφορά όλους τους πολίτες και όχι μόνο τους αρχαιολόγους.”

news247