Γενέθλιος Τόπος: To Χώμα και η Ψυχή μας

 Η λ ί α    Γ ι α ν ν α κ ό π ο υ λ ο υ    Φ ι λ ο λ ό γ ο υ

 Γενέθλιος Τόπος: To Χώμα και η Ψυχή μας

(Η μικρή Πατρίδα της καρδιάς και της ψυχής μας)

    “Είμαι δεμένος με αυτό το χώμα, με το γενέθλιο / τόπο μου, με την πατρική γη, / τα δέντρα, τα βουνά, τα ταπεινά σπιτάκια. / Είμαι σφιχτά δεμένος με τους ανθρώπους μου. / Χαίρομαι να τους βλέπω να γελούν / και λυπούμε σαν το πρόσωπό τους / συννεφιάζει” (Σαράντης Παυλέας).

          Ο καθένας κάθε φορά που προσπαθεί  να ανιχνεύσει εκείνα τα στοιχεία που διαμόρφωσαν τις βαθύτερες δομές της Ταυτότητάς του και γενικότερα της ζωής του μπορεί να βρεθεί μπροστά σε ευρήματα που ίσως τον ξαφνιάσουν. Κι αυτό γιατί στα στοιχεία αυτά εκτός από τις εμπειρίες, τα πρόσωπα, τα γεγονότα, τις εμπειρίες και τα βιώματα υπάρχουν κι άλλα που ποτέ μας δεν υπολογίσαμε πως είχαν τόση δύναμη και τόση επιρροή στην δόμηση όχι μόνον της ταυτότητάς μας, αλλά και της καθημερινότητάς μας.

Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι μόνον οι μεγάλες επιλογές του, ούτε οι επιτυχίες ή οι αποτυχίες του στον αγώνα για επιβίωση αλλά και κάτι παραπάνω που άλλοτε τον ξεχωρίζουν από τους άλλους κι άλλοτε τον καταβυθίζουν στην μετριότητα και στην μικρότητά του.

Το φαντασιακό, το θυμικό, οι σκέψεις, τα όνειρα, η νοοτροπία και η οπτική γωνία με την οποία  αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τους άλλους ανθρώπους ανήκουν σε εκείνα τα στοιχεία που συνυφαίνουν την ιδιαιτερότητά μας αλλά και την κοινωνική μας κοινωνική μας ιδιοπροσωπία.

Γιατί ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, δεν αποτελεί ένα άψυχο εξάρτημα ή δημιούργημα της τεχνητής νοημοσύνης, ούτε είναι ο μετάνθρωπος, ούτε ένα τυχαίο συμβάν των συμπαντικών νόμων, αλλά κάτι διαφορετικό, πιο σύνθετο, πιο ασαφές και πιο απροσδιόριστο-αδιαμόρφωτο στο βαθμό που οι κοινωνικοί μηχανισμοί αδυνατούν να τον εγκλωβίσουν στη λογική τους.

Ο Γενέθλιος Τόπος ως σταθερό πλαίσιο αναφοράς

          Κι αν όλα τα παραπάνω έχουν κάποια επιστημονική ή ανθρωπολογική εξήγηση είναι γιατί  πηγάζουν και τρέφονται συνεχώς από τη μνήμη που λειτουργεί ως ριζικό σύστημα. Μία μνήμη άλλοτε ασυνείδητη, άλλοτε ζωντανή κι άλλοτε απωθημένη. Μία μνήμη, όμως, με σημείο  αναφοράς  κάποιο σταθερό πλαίσιο που την οξυγονώνει και την κρατά θαλερή στο διάβα του χρόνου.

Από αυτό το σταθερό πλαίσιο δανειστήκαμε από την παιδική μας ηλικία τα χρώματα, τις μυρωδιές, τις εικόνες, τους ήχους και  τις λέξεις που μάς συνοδεύουν για πάντα ως ήχος πλάγιος βυζαντινός. Σε αυτό το σταθερό πλαίσιο που κάποτε ξυπόλητοι και ακουμπώντας τα χώματα νιώσαμε ελεύθεροι και έτοιμοι για τα μεγάλα ύψη.

     “Χωριό μου χωριουδάκι μου και πατρικό σπιτάκι μου / Εκεί η ψυχή  μου ανηφορίζει από χρόνια / Και η φωνή μου τραγουδάει με λυγμούς”

Κι αυτό το πλαίσιο δεν είναι άλλο από τον Γενέθλιο Τόπο. Ο Γενέθλιος Τόπος, αυτή μικρή Πατρίδα μας, είναι το εφαλτήριο για να φτάσει ο καθένας και να γνωρίσει καλύτερα τον προσωπικό του κόσμο. Η  Γενέθλια χώρα, η Γενέθλια γη,  η ιδιαίτερη Πατρίδα ή όπως αλλιώς την ονομάσουμε είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας, την κουβαλάμε συνεχώς και αποτελεί κομμάτι αναπόσπαστο της ύπαρξής μας. Μάς κατέχει απόλυτα, μάς εξουσιάζει και μάς εθίζει στην πιο γλυκιά δουλεία της ζωής μας.

Ο Γενέθλιος Τόπος δεν συνιστά μία υπερβατική έννοια, δεν είναι ένα τεχνητό προϊόν της φαντασίας μας, δεν αποτελεί μία ακόμη νοητική σύλληψη αλλά είναι μία γεωγραφικά προσδιορισμένη περιοχή, ένας τόπος συγκεκριμένος και άμεσα αναγνωρίσιμος. Είναι ο Γενέθλιος Τόπος της μνήμης μας, των αναπολήσεων, των εμπειριών και των βιωμάτων μας, των νεανικών μας αγωνιών και των απωλειών, των απογοητεύσεων και των ανατάσεων.

              Ο  Γενέθλιος Τόπος και ο  ιερούς δεσμός μας

Σε αυτόν τον Γενέθλιο Τόπο άλλοτε οικοδομήσαμε τις βεβαιότητές μας κι άλλοτε είδαμε να καταρρέουν με πάταγο τα πιο ακριβά μας σχέδια για τη ζωή. Σε αυτόν τον Γενέθλιο Τόπο κι ενώ φαίνονται πως όλα αλλάζουν εσύ νιώθεις την συνέχεια του Χρόνου, την τόσο απαραίτητη για την συνειδητοποίηση της ύπαρξής σου στο αχανές του χρόνου και του σύμπαντος.

Σε αυτά τα χώματα που πρωτοβαδίσαμε με έναν μυστηριώδη τρόπο, με έναν παράδοξο τρόπο, μυστικό, ακατάληπτο και λογικά απροσδιόριστο υφαίνονται οι πιο ισχυροί δεσμοί με την Γενέθλια γη. Κανείς μέχρι τώρα δεν έδωσε την βασική αιτία αυτού του δεσμού που όσο απομακρυνόμαστε από τον Γενέθλιο Τόπο άλλο τόσο θέλουμε να επιστρέψουμε σαν τον μυθικό Οδυσσέα.

Η αέναη επιστροφή

Ο κάθε άνθρωπος κουβαλά και βασανίζεται από το δικό του Νόστο, την δική του Νοσταλγία. Να επιστρέφει στην πηγή, στις ρίζες του και σε ό,τι  τον συνδέει με τα παιδικά του χρόνια. Είναι ο ακατάλυτος νόμος της επιστροφής που τόσο ύμνησαν οι φιλόσοφοι.

Ο Γενέθλιος Τόπος – σύμβολο και πραγματικότητα μαζί –  λειτουργεί ως αποκούμπι και ως απάνεμο λιμάνι στο σύγχρονο άνθρωπο που μοναχικός, ασυντρόφευτος, έρημος και ξένος χωρίς πυξίδα και χαμένος στους αόρατους λαβύρινθους και στα άυλα όρια του διαδικτύου αναζητά το συγκεκριμένο και το οικείο.

Μπορεί η επιστροφή στην Γενέθλια γη να μάς πληγώνει με τις απουσίες αγαπημένων μας προσώπων ή και αντικειμένων ,αλλά μπορεί και να μάς γεμίσει με χαρά και ελπίδα  από τις παρουσίες κάποιων άλλων.

Το νοτισμένο χώμα, τα λαμπερά φεγγάρια, τα στενά μονοπάτια, οι ήχοι και οι μουσικές της νύχτας και τα γαυγίσματα των σκύλων στην σιωπή του μεσονυκτίου στην γενέθλια γη είναι η καλύτερη αποζημίωση για όσα έφυγαν ή αφήσαμε να φύγουν. Είναι το ασύλητο θησαυροφυλάκιό μας που κανένας κλέφτης δεν μπορεί να το συλήσει χωρίς να ματώσει.

Για τους αρχαίους η σκληρότερη τιμωρία ήταν η απομάκρυνση- εκδίωξη κάποιου από την πατρώα γη, τον Γενέθλιο Τόπο του. Ο “ανέστιος” ήταν ένας απορριπτέος τύπος πολίτη, όπως μάς παραδίδει και ο  Όμηρος:

“Αφρήτωρ  αθέμιστος  ανέστιός  εστίν εκείνος ος  πολέμου έραται   επιδημίου  οκρυόεντος” (ακοινώνητος, άγριος και άπατρις είναι αυτός που τον εμφύλιο πόλεμο αγαπά).

Στις μέρες μας η “ανεστιότητα” προβάλλει ως μία νοσηρή κατάσταση της ψυχής μας και δεν ταυτίζεται υποχρεωτικά με το δράμα των προσφύγων.

              Ο Γενέθλιος Τόπος και η Μοναδικότητά μας

Ο Γενέθλιος Τόπος μάς γεμίζει με αυτοπεποίθηση χωρίς να ντρέπεται ή να υπερηφανεύεται κάποιος για την καταγωγή του. Κι αυτό γιατί ο Γενέθλιος Τόπος δεν μάς παρέχει μόνον την αίσθηση της μοναδικότητας, της ιδιαιτερότητας και της σπανιότητας, αλλά   διαμορφώνει υπόγεια και την συλλογικότητά μας.

Για τους ιστορικούς είμαστε ο «Συλλογικός μας Εαυτός» και για τους ψυχολόγους ο «Ατομικός μας Εαυτός».

Η Γενέθλια γη, η μικρή Πατρίδα μας είναι η εσωτερικευμένη Ταυτότητα – Ρίζα μας. Ενισχύει τις βεβαιότητές μας και απαλύνει τις ανασφάλειές μας. Δεν είμαστε υποχρεωτικά ναυαγοί σε άγνωστο νησί.

Ο Γενέθλιος Τόπος μάς δίδαξε πως κανείς δεν μπορεί να αγαπηθεί, αν πρώτα δεν έμαθε να αγαπά. Και κανείς δεν μαθαίνει να αγαπά, αν πρώτα δεν αγάπησε παράφορα τα πατρικά του Χώματα.

                                    Ε π ι μ ύ θ ι ο ν

          Παρασυρμένος από μία αδιόρατη, απροσδιόριστη και ανορθολογική έλξη προς την ιδιαίτερη πατρίδα μου, το Χωριό μου, δεν κηρύσσω την ιδεολογία της Μητέρας Γης, ούτε τα  δόγματα της Νέας Οικολογίας. Καταθέτω απλές αλήθειες που επικυρώνονται εδώ και αιώνες από την πραγματικότητα, που δεν είναι άλλη  από την εξάρτησή μας από το πατρικό χώμα, την πατρώα γη, τον Γενέθλιο Τόπο.

Τίποτα περισσότερο. Τίποτα λιγότερο.

Ο Γ. Σεφέρης έδωσε με το δικό του τρόπο τις συντεταγμένες του Γενέθλιου Τόπου:

“Είναι ο τόπος σου, είναι ακόμη κάτι πιο βιολογικό, πιο πρωτόγονο, η έλξη της γης σου – κάτι σαν το μαγνήτη της φωτιάς στην παγωνιά, σαν την πείνα και σαν το ίμερο*. Δεν το είχα νιώσει άλλη φορά, τούτο το συναίσθημα, έτσι…. Όλα με τραβούν προ τα πίσω. Καθώς ακουμπώ την πένα αυτή τη στιγμή, ταυτίζομαι με το παιδί των δώδεκα χρονών που άνοιξε πρώτη φορά ένα τεtράδιο για να γράψει το ημερολόγιό του” (Μέρες Ε’, 1 Γενάρη 1945-19 Απρίλη 1951).

*Ίμερος= Η επιθυμία, ο πόθος ο ερωτικός   

     *** ΠΗΓΗ: Blog  “ΙΔΕΟπολις”  Ηλίας  Γιαννακόπoυλος