Η πόλη, από κοινού

Σε ένα διεθνές περιβάλλον όλο πιο ασταθές και αβέβαιο, με πολλαπλούς αστάθμητους παράγοντες (οικονομικούς, κλιματικούς, γεωπολιτικούς κλπ), το ζητούμενο είναι η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα και η ανθεκτικότητα των οικονομιών και των κοινωνιών. Στην εποχή της οικονομίας της γνώσης η διαρκής μάθηση αναδεικνύεται σε βασικό και αναγκαίο παράγοντα για την οικονομική μεγέθυνση, για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και κυρίαρχα για την ουσιαστική λειτουργία της δημοκρατίας. Σε όλο αυτό το πολύπλοκο περιβάλλον οι πόλεις καλούνται να παίξουν ίσως το σημαντικότερο ρόλο στην αλλαγή του αναπτυξιακού προτύπου κάνοντας πράξη το ρητό «σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά».
Σύμφωνα με τη σουμπετεριανή οικονομική θεωρία, η καινοτομία είναι ο μοχλός μεγέθυνσης της οικονομίας που οδηγεί τις ιστορικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Οι πολιτικές για τη βελτίωση των εθνικών και περιφερειακών επιδόσεων καινοτομίας, αποτελούν τη βασική ατζέντα της οικονομικής πολιτικής της ΕΕ τα τελευταία χρόνια, με σκοπό να δημιουργηθούν περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας με απώτερο σκοπό της άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και την εξάλειψη φτώχειας.
Αναλογιζόμενοι τα παραπάνω, οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε τις μεθόδους που σχεδιάζουμε την αστική ανάπτυξη και το πως αντιλαμβανόμαστε το σύγχρονο ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στη λογική ότι η γνώση είναι διάσπαρτη και διαπιστώνοντας ότι οι μέχρι τώρα σχεδιαζόμενες πολιτικές «από τα πάνω» σε μεγάλο βαθμό έχουν αποτύχει, συμπεραίνουμε πως η υπόθεση του σχεδιασμού της αστικής ανάπτυξης είναι ανάγκη να συμπεριλάβει όλο και περισσότερους «παίκτες» σε αυτή τη διαδικασία. Η διεθνής εμπειρία περιγράφει πως η εμπλοκή των βασικών θεσμικών φορέων και των πολιτών σε ένα κοινό διάλογο με σκοπό τη λήψη πολιτικών αποφάσεων, οδηγεί σε πιο αποδεκτές και ταυτόχρονα βιώσιμες λύσεις για μια περιοχή.
Ο νέος ρόλος λοιπόν της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει να είναι αυτός του ενορχηστρωτή της διαδικασίας του αναπτυξιακού σχεδιασμού μιας πόλης. Η καινοτομία, μεταξύ άλλων, προκύπτει μέσα από την αλληλεπίδραση πολλών ετερογενών παραγόντων εντός ενός συστήματος. Σε αυτό το πλαίσιο οι πόλεις και συγκεκριμένα οι δημοτικές αρχές καλούνται να αναπτύξουν τα δίκτυα επικοινωνίας ανάμεσα στα επιμελητήρια, στον κόσμο της παραγωγής, σε ενώσεις εργαζομένων, σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, σε επαγγελματικές ενώσεις κλπ. Ακόμη, θα πρέπει πλέον να ενισχυθεί θεσμικά η σύνδεση των δημοτικών αρχών με τις αντίστοιχες περιφερειακές. Πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλο αυτό το διαρκή διάλογο πρέπει να έχουν οι προσωπικές απόψεις των πολιτών και οι συλλογικές προτάσεις κοινωνικών ομάδων, μιας και οι όποιες προτάσεις και αποφάσεις πολιτικής έχουν σαν αποδέκτες τους ίδιους τους πολίτες.
Αξιοποιώντας τις δυνατότητες της τεχνολογίας και του διαδικτύου, οι πόλεις μπορούν να γίνουν ένα εργαστήρι δημοκρατίας. Οι πολιτικές αποφάσεις θα είναι αποτέλεσμα της συναπόφασης των πολλών και όχι ορισμένων, που ενδεχομένως με τυχαίο τρόπο και εκμεταλλευόμενοι τις όποιες αδυναμίες της δημοκρατίας βρέθηκαν σε θέσεις «κλειδιά», όπου στη καλύτερη των περιπτώσεων απλώς αδυνατούν να χειριστούν διάφορες καταστάσεις λόγο άγνοιας, και στη χειρότερη συνειδητά χρησιμοποιούν το θεσμικό τους ρόλο για την εξυπηρέτηση προσωπικώνσυμφερόντων.
Η έξοδος από την πολύπλευρη κρίση της εποχής μας θα είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας και συναπόφασης των πολλών. Σύμφωνα με τον Χάρβεϊ, οι πόλεις αποτελούν βασικές εστίες πολιτικών επαναστάσεων όπου αναπτύσσονται βαθύτερα ρεύματα κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής. Οι δήμοι λοιπόν και κυρίαρχα οι δημότες-πολίτες οφείλουν να δουν την κρίση σαν ευκαιρία, να επενδύσουν στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής τους, να αναπτύξουν συλλογική κουλτούρα και να αναλάβουν δράσεις και πρωτοβουλίες με διεθνή απήχηση. Συνεκτιμώντας τις ευκαιρίες και τις απειλές του ευρύτερου περιβάλλοντος, η υπόθεση της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής ευημερίας σε τοπικό επίπεδο, επιβάλλεται να είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού «από κοινού» όλης της κοινωνίας.

Άκης Καλαμαράς
Υπ. Διδάκτωρ τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας,
Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης.
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
[email protected]