Ιεραποστολικό κείμενο της φιλολόγου Δήμητρας Μέγα

Φίλος πιστός σκέπη κραταιά.

Ο δε ευρών αυτόν εύρε θησαυρόν.

Φίλου πιστού ουκ έστιν αντάλλαγμα.

Φίλος πιστός φάρμακον ζωής και οι

φοβούμενοι τον Κύριον ευρήσουσιν αυτόν.

( Σοφία Σειράχ, ς’ 14-16 )

Ένας Πέρσης σατράπης της Μ. Ασίας, που είχε εξοριστεί, ήλθε στην Αθήνα, γνώρισε το μεγάλο ποιητή Ευριπίδη και συνδέθηκε μαζί του με αδελφική φιλία. Ο άνθρωπος αυτός συχνά έλεγε : « Είναι αλήθεια ότι έχασα πλούτη και δόξα. Όμως, σε αντάλλαγμα απέκτησα έναν πολύτιμο φίλο. Και αυτό μου είναι υπεραρκετό».

Πράγματι. «Ο ευρών φίλον πιστόν εύρε θησαυρόν. Φίλου πιστού ουκ έστιν αντάλλαγμα», κατά τη Σοφία Σειράχ. «Πάντων κτημάτων κράτιστόν εστι φίλος σαφής, αγαθός» (Σωκράτης). Και ο Ε. Παπανούτσος καταλήγει : «Η φιλία είναι ο θησαυρός του ώριμου και άξιου ανθρώπου, που προσφέρεται σ’ έναν επίσης ώριμο και άξιο άνθρωπο».

Επομένως η αληθινή και γνήσια φιλία, αυτή η ευλογημένη συνάντηση, αυτός ο βαθύς, ισχυρός και ακατάλυτος συνεκτικός δεσμός μεταξύ δύο ανθρώπων, πάνω στον ίδιο ηθικό άξονα, είναι δώρο θεϊκό και ευτύχημα ανεκτίμητο με πανάρχαιους τίτλους ευγένειας. Σ’ όλες τις εποχές τιμήθηκε και υμνήθηκε η φιλία ως ένα από τα ωραιότερα και υψηλότερα επιτεύγματα.

Το πιστοποιούν οι ιδανικές ιστορικές φιλίες : Αχιλλέας και Πάτροκλος, Ορέστης και Πυλάδης, Δαβίδ και Ιωνάθαν, Μ. Βασίλειος και Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, Δάμων και Φιντίας, Άμλετ και Οράτιος, Ρωμαίος και Μερκούτιος, Λούθηρος και Μελάγχθων, Ερωτόκριτος και Πολύδωρος, αλλά το αποδεικνύουν και οι μελέτες των κορυφαίων της φιλοσοφίας. Ο Πλάτωνας θεωρούσε ότι τα αγαθά που μπορούν να κάνουν ευτυχισμένους τους ανθρώπους είναι τέσσερα : η υγεία, η ομορφιά, ‘’το πλουτείν αδόλως’’ και η φιλία. Όμως ο Αριστοτέλης αποφαίνεται ότι χωρίς φίλους δε θα ήταν ευτυχισμένος κανένας έστω και αν κατείχε όλα τα υπόλοιπα αγαθά.

Ο μεγάλος Σταγειρίτης φιλόσοφος τα έντεκα πρώτα κεφάλαια του όγδοου βιβλίου του ‘’της Νικομάχειας’’, δηλαδή της ηθικής φιλοσοφίας που απευθύνει στο γιο του Νικόμαχο, τα έχει αφιερώσει στην ανάλυση της έννοιας ‘’Φιλία’’. Κάνει μια τέτοια πολυμερή , πολύπλευρη και σε τόσο βάθος εξέταση που ακόμα και σήμερα ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι χρησιμοποιούν τις έρευνες και μελέτες του.

«Δύσκολα μπορείς να βρεις», γράφει ένας σύγχρονος σοφός ερευνητής των κοινωνικών θεωριών, ο Ρούντολφ Έικεν, «έναν άλλο σοφό, που να έχει συλλάβει με τόση θέρμη την περιοχή της ανθρώπινης συμβίωσης, το θέμα των ανθρώπινων σχέσεων, αλλά και με άλλη τόση αγάπη να διαπραγματευτεί, με όση αυτός ο κατά τα φαινόμενα ψυχρός στοχαστής και ερευνητής της φύσης».

Ο Αριστοτέλης θεωρεί τη φιλία ‘’αναγκαιότητα’’ στη συμβιωτική ζωή των ανθρώπων, αφού όλοι γνωρίζουμε την έμφυτη κοινωνικότητά τους και την έλλειψη της αυτάρκειάς τους. Διακρίνει τρία είδη φιλίας με βάση τα κίνητρα της σύναψής της: α) διά το χρήσιμον, δηλαδή τη φιλία που έχει σκοπό το συμφέρον, την ωφέλεια, β) διά το ηδύ, δηλαδή τη φιλία που έχει στόχο την ευχαρίστηση, την απόλαυση και γ) διά το αγαθόν, δηλαδή τη φιλία που στοχεύει στο ηθικό συμφέρον με την καλλιέργεια της αρετής.

Αυτή είναι η τέλεια φιλία, η φιλία των αγαθών. Η φιλία του αγαθού με τον αγαθόν για το αγαθό. Αυτή η φιλία είναι ακατάλυτη, παντοτινή, γιατί βασίζεται στην αρετή που ούτε αλλοτριώνεται ούτε φθείρεται, ισόβιο κτήμα του ανθρώπου. Τα άλλα δύο είδη φιλίας είναι σχέσεις εφήμερες, πρόσκαιρες, παροδικές, που φυσικά διαλύονται, μόλις εκλείψει το δέλεαρ του συμφέροντος και της απόλαυσής.

Ο Ξενοφώντας στα ‘’Απομνημονεύματά’’ του εκθέτει τις απόψεις του Σωκράτη για τη φιλία. Ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι η γνήσια, η σταθερή φιλία μπορεί ν’ αναπτυχθεί μόνο μεταξύ ηθικών και ενάρετων προσώπων. Διαφορετικά είναι αδύνατο να σταθεί φιλία. Ο Γάλλος συγγραφέας Μιχαήλ Μονταίν για το φίλο του το Μποεσύ έλεγε : «Τον αγαπούσα γιατί ήταν αυτός και γιατί αυτός ήμουν εγώ». Και ο Κικέρων υπερθεμάτιζε : «Εκείνος για τον οποίον η Θρησκεία και η Ηθική δεν είναι μεγάλα και ιερά δεν είναι άξιος να είναι φίλος μου». Η μεταξύ κακών φιλία δεν είναι μόνιμη.

Ο Ισοκράτης γράφει χαρακτηριστικά : «Τας των φαύλων φιλίας ολίγος χρόνος διέλυσε». Γι’ αυτό και ο Μ. Φώτιος έγραφε σε κάποιον ηγεμόνα της Ρωσίας : «Να κάνεις φίλους σου όχι τους φαύλους, αλλά τους αρίστους».

Αυτό ακριβώς είχε υπόψη του και ο Αίσωπος, ο γνωστός ποιητής των ‘’Μύθων’’ , όταν ήταν δούλος και ανήκε στον πλούσιο Ξάνθο. Μια μέρα ο Κύριός του τον έστειλε στο σπίτι ενός φίλου του μ’ ένα ωραίο γλύκισμα. Ο άνθρωπος αυτός θεωρούνταν ο καλύτερος φίλος του Ξάνθου, αλλά στην πραγματικότητα επρόκειτο για έναν εκμεταλλευτή της φιλίας. Αργότερα οι δύο φίλοι συναντήθηκαν και ο Ξάνθος ρώτησε το φίλο του αν του άρεσε το γλύκισμα. Εκείνος του απάντησε ότι δεν το έλαβε ποτέ. Ο Ξάνθος κάλεσε τον Αίσωπο και εκείνος του εξήγησε : «Μου είπες να πάω το γλύκισμα στον καλύτερό σου φίλο και εγώ το πήγα στο σκύλο σου, γιατί αυτός είναι το μόνο πλάσμα στον κόσμο που σ’ αγαπάει αληθινά χωρίς ανταλλάγματα».

Κοντολογίς η φιλία με τα χαρακτηριστικά της αλληλοεκτίμησης, της ειλικρίνειας, της ανιδιοτέλειας, της εντιμότητας, του αλληλοσεβασμού, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης είναι η τέλεια φιλία ανυπολόγιστης αξίας. Αφού συμβάλλει στην ψυχοπνευματική υγεία του ανθρώπου με τη συμπαράσταση του φίλου στις δύσκολες ώρες , τη συναπόλαυση της χαράς και ευτυχίας, τη μείωση του ατομισμού και του εγωκεντρισμού, την ανάπτυξη της αυτογνωσίας και της κριτικής σκέψης μέσα από την επικοινωνία και το διάλογο, και όχι μόνο. Γιατί βοηθάει στην ηθική ανέλιξη των ατόμων με την καλλιέργεια της αλληλεγγύης, της διαλλακτικότητας και της μεγαθυμίας.

Φυσικά η αποκορύφωση αυτής της τέλειας φιλίας είναι η κατά Χριστόν φιλία. Είναι η υψηλή φιλία, ο πλούτος ο αρίφνητος ( αμέτρητος ), το μέστωμα της ψυχής, αφού σ’ αυτόν το δεσμό ενωτικός κρίκος είναι ο Μέγας και μοναδικός φίλος, ο Χριστός. Ο Κύριος είχε πει : «Υμείς φίλοι μου εστέ, εάν ποιήτε όσα εντέλλομαι υμίν» (Ιωαν.ιε’,14). Εντός του Χριστιανισμού η φιλία γίνεται κυρίως πνευματικό έργο, το οποίο κατευθύνουν οι βαθύτεροι πόθοι της ψυχής για τη διαμόρφωση της ιδεώδους εικόνας του ανθρώπου. Συγκινητικά είναι τα όσα γράφει ο Απ. Παύλος στις Επιστολές του για τους εν Χριστώ φίλους Του. Στη β’ προς Κορινθίους λ.χ. Επιστολή του γράφει : «Ελθών εις την Τρωάδα, ουκ έσχηκα άνεσιν τω πνεύματί μου, το μη ευρείν με Τίτον τον αδελφόν μου (β’,12-13).

Τους κατά Χριστόν φίλους ο Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος εγκωμιάζει ως εξής : «Είναι προτιμότερο να σβήσει ο ήλιος από τα μάτια μας παρά να στερηθούμε ένα γνήσιο φίλο. Πατέρες και υιούς υπερβαίνουσι φίλοι, φίλοι οι κατά Χριστόν».

Έξοχο δείγμα χριστιανικής φιλίας είναι η φιλία του Μ. Βασιλείου και Αγ. Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, για την οποία κάνει λόγο ο δεύτερος στον «Επιτάφιον Λόγον εις τον Μ. Βασίλειον», αναφερόμενος στην εποχή που και οι δύο σπούδαζαν στην Αθήνα. Σταχυολογούμε στιγμές μοναδικής ωραιότητας :

«Είμασταν πάντοτε μαζί, συγκάτοικοι, ομοτράπεζοι, σύψυχοι. Αγωνιζόμασταν και οι δύο όχι πώς να λάβει ο καθένας το πρωτείο για τον εαυτό του, αλλά πώς να το παραχωρήσει στον άλλον. Ο καθένας θεωρούσε την πρόοδο του άλλου ως δική του πρόοδο. Ένα έργο είχαμε και οι δύο. Το έργο της αρετής. Εάν δεν θεωρηθεί υπερβολή αυτό που θα πω, είμεθα ο καθένας για τον άλλον κανόνας και στάθμη. Συναναστρεφόμασταν και με άλλους σπουδαστές, όχι βέβαια με τους αισχρούς και τους ακόλαστους, αλλά με τους σωφρονεστάτους, με εκείνους δηλαδή που η συναναστροφή μας ήταν ωφελιμοτάτη. Εγώ και ο Βασίλειος, μέγα πράγμα θεωρούσαμε το να είμεθα και να ονομαζόμαστε Χριστιανοί».

Αυτή την υψηλή φιλία, την κατά Χριστόν φιλία, αγωνίζονται με αιματηρές δυσκολίες να εδραιώσουν και οι Ιεραπόστολοί μας στις εσχατιές του κόσμου ανάμεσα στα άτομα και τους λαούς. Και κατά ένα μεγάλο μέρος το πετυχαίνουν κυρίως μεταξύ των παιδιών των ορφανοτροφείων, των οικοτροφείων και των σχολείων της ορθόδοξης ιεραποστολής, με τη διδασκαλία τους και το παράδειγμα της ζωής τους.

Και για των λόγων το αληθές :

«Δύο πολύ μικρά κοριτσάκια, ηλικίας περίπου πέντε χρονών, γνωρίστηκαν στο Νηπιαγωγείο και είναι φίλες. Αχώριστες φίλες. Παίζουν, τρέχουν, ξεφωνίζουν… Σ’ όλα τα ‘’βρίσκουν’’. Το ένα κοριτσάκι είναι η Άννα, το έβδομο παιδί ενός κληρικού της Ιεραποστολικής μας Εκκλησίας. Της έδωσαν το όνομα της αείμνηστης Άννας Ματζουρίδου, πρώτης Διευθύντριας του Δημοτικού σχολείου της Ιεραποστολής και για να την τιμήσουν και για να θυμούνται την απέραντη αγάπη της για τα μαυράκια. Το άλλο κοριτσάκι η Κankolongo. Πιο μαύρο αυτό, με ορθάνοιχτα μάτια, δύο άσπρα σκουλαρίκια και κάποιο δερματικό πρόβλημα στο κουρεμένο κεφαλάκι του. Όποτε με δουν, αφήνουν οτιδήποτε και τρέχουν να μου φιλήσουν το χέρι. Βέβαια η σπουδή τους να με συναντήσουν έχει και μια αθώα … παιδική υστεροβουλία. Ελπίζουν σε κάποιες παπαδικές καραμέλες. Είπα κάποτε να τα δοκιμάσω.

— Δεν έχω ‘’μπομπόν’’, προσποιήθηκα το λυπημένο και έκανα πως ψάχνω βαθιά στις τσέπες μου. Με ενδιαφέρον περίμεναν το αποτέλεσμα της έρευνάς μου. Μια στιγμή τα λέω.

— Α, βρήκα μία. Μόνο μία. Σε ποια απ’ τις δυο σας να τη δώσω; Κοιτάχτηκαν σιωπηλά. Ποιο θα θυσιάσει την απόλαυση από το γλυκό πραγματάκι, που είναι λαχταριστό, τυλιγμένο σε χρυσόχαρτο;

— Στην Κankolongo, είπε η μικρή Άννα. Είχε νικήσει η αγάπη της την αίσθησή της. Όμως καραμέλες απόλαυσαν και τα δύο κοριτσάκια. Είχε η μεγάλη τσέπη του κληρικού.

Ι.Θ.Μ.

Όντως άθλος. Γλυκός παιδικός άθλος. Όμως για τους μεγάλους άπιαστο όνειρο ; Βέβαια στην άφιλη εποχή μας με τη χρησιμοθηρική νοοτροπία της, την εμπορευματοποίηση των σχέσεων και την έλλειψη χρόνου για ψυχοσυναλλαγές, η γνήσια φιλία φαντάζει ουτοπία. Φυσικά δεν είναι για τους αληθινούς Χριστιανούς και κυρίως για τους Χριστιανούς των Ιεραποστολικών χωρών. Τους εν Χριστώ φίλους επαληθεύουν και οι στίχοι του Χριστιανού ποιητή Γ. Βερίτη :

‘’Μαζί θα περπατήσουμε χέρι με χέρι,

Στο δρόμο τούτο που στη θέωση θα μας φέρει.

Ο δρόμος ανηφορικός και δύσκολος ο τόπος.

Μα σα μονιάζουν αδελφοί κι αντάμα ξεκινάνε,

Ίσιος ο δρόμος γίνεται κι ανάλαφρος ο κόπος’’.

Δήμητρα Μέγα

Φιλόλογος- Μέλος του Ορθόδοξου

Ιεραποστολικού Συλλόγου

Ο Άγιος Οικουμένιος

Εβδομάδα Ορθόδοξης Εξωτερικής Ιεραποστολής 25/2 – 3/3/2018