Κώστας Σπανός: Αυτά είναι τα 1208 βαφτιστικά ονόματα των Θεσσαλών από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα! Τα περισσότερα βρέθηκαν σε κατάστιχα των μονών των Μετεώρων και του Δουσίκου

Το βιβλίο του κ. Κώστα Σπανού «Λεξικό των θεσσαλικών βαφτιστικών ονομάτων (15ος – 19ος αιώνας)», το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα περιέχει 1.200 περίπου βαφτιστικά ονόματα από 17 περιοχές της Θεσσαλίας που προέρχονται από τη χρονική περίοδο μεταξύ του 15ου και 19ου αιώνα. Πρόκειται για ένα έργο ιδιαίτερα σημαντικό όχι μόνο για την περιοχή της Θεσσαλίας αλλά και για την επιστήμη της Ονοματολογίας συνολικότερα. Συγκεκριμένα, το Λεξικό αποτελεί ασφαλώς έργο αναφοράς για τους Θεσσαλούς καθώς και τους μελετητές του θεσσαλικού πολιτισμού λόγω του μεγάλου αριθμού θεσσαλικών βαφτιστικών ονομάτων που περιέχει, τα οποία παρέχουν πλήθος γλωσσικών, ονοματοδοτικών και λαογραφικών πληροφοριών. Παράλληλα, είναι βασισμένο σε ένα εξαιρετικά ευρύ corpus εκατοντάδων εκδοθεισών και ανέκδοτων πηγών στις οποίες ο κ. Σπανός ενέσκυψε μη φειδόμενος κόπων και χρόνου με αξιοθαύμαστη και ακαταπόνητη υπομονή και επιμονή. Εξάλλου, ως ιδιαίτερα εύστοχη θεωρείται η διάκριση του Λεξικού σε 2 ανισομεγέθη μέρη που εξυπηρετούν την πολύπλευρη προσέγγιση του ονοματολογικού υλικού. Έτσι, στο α΄ μέρος το σύνολο των βαφτιστικών ονομάτων λεξικογραφείται κατ’ αλφαβητική σειρά περιλαμβάνοντας στο εσωτερικό των βασικών λημμάτων και το σύνολο των αντίστοιχων μορφικών τύπων με τους οποίους αυτά χρησιμοποιούνταν. Στο εκτενέστερο β΄ μέρος παρατίθεται το σύνολο των μορφικών τύπων των θεσσαλικών ανθρωπωνυμίων με αναφορά στις περιοχές και την ακριβή χρονολογία με την οποία αναφέρονται στις αντίστοιχες πηγές. Κατά συνέπεια, ο αναγνώστης έχει την ευχέρεια αφενός να οδηγείται εύκολα στο όνομα και τον τύπο που αναζητά και αφετέρου να διαμορφώνει σαφή και άμεση εικόνα για τη συχνότητα, τον τόπο και τον χρόνο χρήσης καθενός. Βιβλία όπως αυτό έχουν εξαιρετική επιστημονική αξία τόσο επειδή θέτουν τις βάσεις για την πραγματοποίηση περαιτέρω σχετικών μελετών και την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη θεσσαλική ανθρωπωνυμιολογία όσο και διότι συμβάλλουν στον εμπλουτισμό της εν γένει ονοματολογικής βιβλιογραφίας στον ελλαδικό χώρο και κατ’ επέκταση την ανάδειξη του πολιτισμού της Θεσσαλίας. Ως γλωσσολόγος, ονοματολόγος και Πρόεδρος της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας συγχαίρω από καρδιάς τον κ. Κώστα Σπανό που κατάφερε να ‘δαμάσει’ με εξαιρετική επιτυχία το απαιτητικό αρχειακό υλικό που είχε στη διάθεσή του και να χαρίσει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στη χώρα μας αλλά και στην εν γένει ονοματολογική κοινότητα το έργο αυτό».

Ο Πρόεδρος Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας, Δρ. Γλωσσολογίας,  Ξενοφών Τζαβάρας, χαιρετίζει τη νέα επιστημονική δουλειά του Κώστα Σπανού, ο οποίος παράλληλα με το Θεσσαλικό Ημερολόγιο, συνεχίζει να προσφέρει σημαντικό έργο, ως σκαπανέας της Θεσσαλικής ιστορίας.

Τελευταίο του, εντυπωσιακό, επίτευγμα το «ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΒΑΦΤΙΣΤΙΚΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ (15ος – 19ος ΑΙΩΝΑΣ)», ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2018, στο οποίο καταγράφει τα βαφτιστικά ονόματα των ανθρώπων της Θεσσαλίας, ανοίγοντας στους γλωσσολόγους ένα τεράστιο παράθυρο έρευνας.

Συνάντησα τον Κώστα Σπανό για να μάθω, από πρώτο χέρι, πως ξεκίνησε αυτή η έρευνα. «Η πρώτη επαφή μου με τα ονόματα των Θεσσαλών έγινε το 1985, όταν ο ηγούμενος της Μονής του Μεγάλου Μετεώρου, μέσω του μακαρίτη φίλου Θανάση Μαγουλιωτη, μου έστειλε σε φωτοτυπίες την Πρόθεση 100 της Μονής του, για μελέτη και έκδοση. Στόχος μου τότε ήταν η παρουσίαση των οικισμών αυτής της Πρόθεσης. Κατά τη διάρκεια όμως της μεταγραφής των φύλλων της, εντόπισα πολλά βαφτιστικά ονόματα Θεσσαλών, από τα οποία άλλα μου ήταν εντελώς άγνωστα και άλλα τα γνώριζα ως  επώνυμα πολλών».

Έτσι ξεκίνησε ένα ταξίδι τριάντα χρόνων για τον Κώστα Σπανό, ο οποίος δημοσιεύοντας και άλλες Προθέσεις μοναστηριών, συγκέντρωσε ένα πολύ μεγάλο αριθμό δελτίων με βαφτιστικά ονόματα. Έτσι, προέκυψε το Λεξικό με τα βαφτιστικά των Θεσσαλών, ώστε να καταγραφούν τα ονοματολογικά έθιμα τους, από τον 15^ο έως τον 19^ο αιώνα, θέτοντας ως τελευταίο όριο το έτος 1881, έτος απελευθέρωσης της Θεσσαλίας και ενσωμάτωσης της στο ελληνικό κράτος.

«Παρατηρώντας τα βαφτιστικά των Θεσσαλών, διαπίστωσα ότι πολλά από αυτά εμφανίζονται με πολλές μορφές: τη λόγια (Δήμητρα), τη δημώδη (Δημήτρω), την ιδιωματική (Δημήτρου), και την υποκοριστική (Δημητρούλα). Σε ορισμένα ονόματα, οι μορφές τους έχουν εμπλουτιστεί και με τύπους από την βλαχική, την αρβανίτικη, και τη σλαβική: Γεώργιος, Γιώργος, Γιώργης, Γέργος, Γεργούλας – Δημήτριος, Δημήτρης, Μήτσος, Τζίμας – Ιωάννης, Γιάννης, Γιαννάκης, Γκιώνης, Γιοβάνης κ.α.  Το γεγονός αυτό, μαζί με τον διαφορετικό τονισμό κάποιων (Κυριακή, Κυριακώ, Κυριάκω – Κυριάκος, Κυριακός κ.α.) καθιστούν δύσκολη την κατάταξη τους με απόλυτη αλφαβητική σειρά. Ιδιαίτερη δύσκολη είναι η περίπτωση των ονομάτων Άννα, Αυθεντία, Ελισάβετ, Ιωάννα, Καλλή, Μαρία, Σταματία, Σύρω – Γεώργιος, Δημήτριος, Εμμανουήλ, Θεόδωρος, Ιωάννης, Κωνσταντίνος, Μιχαήλ, Παναγιώτης, και Σταμάτιος, τα οποία εμφανίζονται με 20-85 μορφές το καθένα, καθώς μάλιστα συναντούμε και υποκοριστικά των υποκοριστικών τους», τονίζει ο κ. Σπανός.

«Προσπάθησα να τοποθετήσω τα υποκοριστικά ή την ιδιωματική μορφή σε τέτοια θέση, ώστε ο αναγνώστης να αντιλαμβάνεται την προέλευσή τους (Αναστασία > Ανάστω, Νάστω), (Άννα >Αννοπούλα, Νοπούλα), (Γεώργιος > Γεωργάτζος, Γάτζος, Γάτζιος), (Αγόρω, Αγόρου, Αγούρω, Αγούρου, Αγορίτζα) κλπ», προσθέτει ο ίδιος.

Ο μεγαλύτερος αριθμός ονομάτων του Λεξικού προέρχεται από τις περιοχές της Δυτικής και Βορειοδυτικής Θεσσαλίας οι οποίες είναι οι πλέον ευνοημένες, διότι πολλές από τις Προθέσεις και τα Κατάστιχα που σώθηκαν προέρχονται από τις Μονές των Μετεώρων και του Δουσίκου. Ακολουθεί η περιοχή της Ελασσόνας, χάρη στην Ολυμπιώτισσα και στη Μονή Σπαρμού, η Ανατολική Θεσσαλία με μικρότερη παρουσία, και τελευταία είναι η περιοχή των Φαρσάλων. Στο Λεξικό καταχωρίσθηκαν 1208 βαφτιστικά.