Αγία Πετρούπολη, Στον 60ό παράλληλο

Το αυτοκίνητο έτρεχε σ’ έναν άγνωστο για μένα αυτοκινητόδρομο στη βορειοδυτική Ρωσία, στις όχθες του Φιννικού ή Φινλανδικού κόλπου, εκεί όπου ο ποταμός Νέβας εκβάλλει στη Βαλτική Θάλασσα. Λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από την Αγία Πετρούπολη.
O ουρανός είχε ντυθεί με τα πιο σκοτεινά του χρώματα. Ένα τεράστιο μαύρο σεντόνι τον είχε σκεπάσει. Σκόρπιες βαρκούλες και ολομόναχοι ψαράδες, σε μια γκριζογάλανη και ακύμαντη θάλασσα. Γαλήνη. Ήθελες ν’ αγναντεύεις τη θάλασσα ώρες αφήνοντας το βλέμμα να πλανιέται αμέριμνο. Πίσω μας οι σιλουέτες των ψηλών κτηρίων της Αγίας Πετρούπολης και δίπλα μας η Φινλανδία.
Η κίνηση στο αυτοκινητόδρομο αραιή. Τα αυτοκίνητα κατευθύνονταν προς τα θέρετρα της Βαλτικής για τα καλοκαιρινά μπάνια.
O Φινλανδικός Κόλπος είναι σχετικά ρηχός -στο σημείο όπου συναντιέται με το Νέβα έχει βάθος μόλις 6 μέτρα- και με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλάτι λόγω της μεγάλης εισροής γλυκού νερού από ποτάμια και ειδικά από τον ποταμό Νέβα. Το καλοκαίρι η θερμοκρασία του νερού φτάνει τους 15 – 17 βαθμούς, ενώ από τα τέλη Νοεμβρίου έως τα τέλη Απριλίου ο κόλπος παγώνει.
Ατενίζοντας την κρύα και σκουρόχρωμη θάλασσα της Βαλτικής με τη δικιά της γοητεία θυμήθηκα τις ζεστές θάλασσες του νότου με τα γαλαζοπράσινα νερά. Το μεσογειακό τοπίο. Άλλο τοπίο.
Το αυτοκίνητο γλιστρούσε απαλά στη μεγάλη λεωφόρο. Οδεύαμε προς το νησί της Κρονστάνδης, «πόλη του στέμματος» με βάση τη γερμανική του ονομασία «Kronstadt». Το σπουδαιότερο λιμάνι της Αγίας Πετρούπολης και έδρα του ρωσικού στόλου στη Βαλτική. Κτισμένο πάνω στο νησί Κότλιν, στο κέντρο του φινλανδικού κόλπου. Με εξαιρετική στρατηγική σημασία από τα μεσαιωνικά ακόμη χρόνια, ελέγχει και σήμερα την κυκλοφορία των πλοίων μεταξύ Βαλτικής θάλασσας – ποταμού Νέβα και Αγίας Πετρούπολης.
Στα βυζαντινά χρόνια, ήταν ο ενδιάμεσος σταθμός της μεγάλης εμπορικής οδού Βαράγγων – Βυζαντινών. Βαράγγους έλεγαν οι Βυζαντινοί τους Βίκινγκς και τους ανατολικούς σλάβους. Αυτοί, μεταξύ του 9ου και 12ου αιώνα, δημιούργησαν το πρώτο μεσαιωνικό κράτος των Ρως και απέκτησαν τον έλεγχο μιας τεράστιας περιοχής που εκτείνονταν από τον Φινλανδικό κόλπο ως το Μέσο Δνείπερο και από τα Καρπάθια ως το Βόλγα, με πρωτεύουσα το Κίεβο. Περνούσαν από το νησί της Κρονστάνδης, έμπαιναν στο Νέβα και μέσω του Νόβογκορντ και του Κιέβου έφταναν στην Κωνσταντινούπολη!
Το σύννεφο μας απειλούσε με βροχή κι ο μαύρος ουρανός με τη γκριζογάλανη θάλασσα έλουζαν μ’ ένα φως απόκοσμο την ατμόσφαιρα. Μαγικό τοπίο! Μου ήρθαν στο νου εικόνες από τη ρωσική εξοχή του Βάιντα και τα βουτηγμένη στην ομίχλη τοπία του Ταρκόφσκι.
Φτάσαμε στο νησί της Κρονστάνδης. Καταπράσινη φύση. Δάση γεμάτα σημύδες, δέντρα ψυχρόβια που αναπτύσσονται σε όλο το βόρειο ημισφαίριο. Στο κέντρο, το άγαλμα του τσάρου Μεγάλου Πέτρου. Ήταν ο πρώτος που συνέλαβε τη στρατηγική σημασία του νησιού. Το κατέλαβε από τους Σουηδούς και το οχύρωσε, ώστε να αποτελεί φρούριο για υποτιθέμενη είσοδο των εχθρών στη χώρα. Σαν αβύθιστο πλοίο λειτούργησε από τότε το απροσπέλαστο νησί για τη χώρα.
Λόγω της πολεμικής βάσης μόνον οι μόνιμοι κάτοικοι και όσοι εργάζονταν μπορούσαν έως πρόσφατα να εισέρχονται σ’ αυτό. Σήμερα πλέον ανοιχτό προς όλους, συνδέεται οδικώς και ακτοπλοϊκώς με την Αγία Πετρούπολη, οι κάτοικοί του εργάζονται στις βιομηχανίες της πόλης και πηγαινοέρχονται καθημερινά. Δεν διαθέτει τουριστικές υποδομές. Η εξυπηρέτηση γίνεται από την Αγία Πετρούπολη.
Η μπόρα ξέσπασε σα μαστίγιο στο σώμα μας, πριν προλάβουμε να χορτάσουμε το υπέροχο τοπίο με το γκριζοπράσινα χρώματα. Αδιάβροχα και ομπρέλες ανοίχθηκαν στο λεπτό, το κρύο περόνιασε το κορμί και τρέξαμε όλοι να προφυλαχτούμε στο αυτοκίνητο. Ίσως κάπου εδώ γύρω σερβίρουν ψάρι βαλτικής πάνω σε φέτες μαύρο ψωμί, όπως το συνηθίζουν, σκέφτηκα, ζεστά πιροσκί και τσάι. Όμως ο επιβλητικός ναός της θάλασσας, αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο, προστάτη των ναυτικών, εξαιρετικό δείγμα ρωσικού Νεοβυζαντινισμού, δεν μου άφησε περιθώρια άλλων επιλογών.
Δεν έχει άμβωνα η ρωσική εκκλησία. Το τέμπλο της εκτείνεται μέχρι το ταβάνι, ενώ το εκκλησίασμα παραμένει όρθιο καθ’ όλη τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Ακόμη και ο τσάρος στεκόταν όρθιος. Μυσταγωγία και θρησκευτικότητα στον ορθόδοξο ναό. Στο ψαλτήρι μια υπέροχη χορωδία ανδρών και γυναικών κι ένα εσωτερικό τόσο επιβλητικό που σου είναι δύσκολο να μη βγάλεις έστω μια φωτογραφία, κι ας απαγορεύεται.
Αγία Πετρούπολη. Σανκτ Πέτερσμπουργκ για τους ρώσους. Πέτρογκραντ στον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Λένινγκραντ στη σοβιετική εποχή. Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ρωσίας, μετά τη Μόσχα, με 5.000.000 κατοίκους και η πολιτιστική της πρωτεύουσα.
Πόλη ομοσπονδιακή, κτισμένη πάνω σε ένα σύμπλεγμα μικρών νησιών, που χωρίζονται από φυσικά και τεχνητά κανάλια τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους με γέφυρες. Η Βενετία του Βορρά! Στον λεγόμενο Αρκτικό Κύκλο. Στον 60ό παράλληλο! Σχεδόν στην ίδια ευθεία με τις σκανδιναβικές πρωτεύουσες και την Αλάσκα.
67 μόνο μέρες ηλιοφάνειας όλο κι όλο, με τον Μάρτιο τον πιο ηλιόλουστο μήνα. Καιρικές συνθήκες; Μεταβλητές. Υγρασία και βροχή. Τα πρώτα χιόνια κάνουν την εμφάνισή τους από το Νοέμβριο. Ο χειμώνας είναι παγωμένος και διαρκεί πολλούς μήνες. Οι νύχτες του ατέλειωτες. Ο δυνατός άνεμος φουσκώνει το Νέβα κι η ομίχλη πλανιέται πάνω από τις γραφικές γέφυρες.
«Πετρούπολη! Πετρούπολη!
Πολιορκημένη από την καταχνιά», τραγουδά ο Μπέλυ…
Από τις 11 Ιουνίου έως τις 11 Ιουλίου, χάρη στον αρκτικό κύκλο, η πόλη βυθίζεται στις «λευκές νύχτες». Μια γλυκιά θερμοκρασία κι ένα χλωμό φως την περιλούζει τις ατέλειωτες εκείνες μέρες που ο ουρανός δεν σκοτεινιάζει ποτέ. Η μεγαλύτερη μέρα, της 21ης Ιουνίου, κρατάει 18 ώρες και 53 λεπτά! Τόσο κρατάει και η μεγαλύτερη νύχτα, της 22 Δεκεμβρίου! Πώς είναι να ζεις μέσα στη νύχτα; αναρωτιέμαι, μαθημένη στη μεσογειακή ατμόσφαιρα τη λουσμένη στο φως 360 μέρες το χρόνο…
Δεν έχει μεγάλη ιστορία η πόλη. Πριν τρεις αιώνες την ίδρυσε ο τσάρος Πέτρος (1672-1725), για να γίνει λιμάνι και παράθυρο της Ρωσίας προς την Ευρώπη. Η περιοχή ήταν γεμάτη έλη, γεγονός που δυσκόλευε την οικοδόμηση. Όμως ο Πέτρος με τη βοήθεια των καλύτερων πολιτικών μηχανικών της δύσης τα κατάφερε. Προσκάλεσε μάλιστα και ιταλούς αρχιτέκτονες, για να της δώσουν ευρωπαϊκό χρώμα.
Κυριάρχησε το μπαρόκ, που ήταν τότε της μόδας, κι η πόλη γέμισε μπαρόκ παλάτια. Το πιο επιβλητικό κτίσμα είναι τα χειμερινά ανάκτορα του τσάρου, με εκθαμβωτική εξωτερική και εσωτερική διακόσμηση. Σήμερα στεγάζει το μουσείο Ερμιτάζ, το αποκαλούμενο «πράσινο κτήριο» ή «Ελληνικό Αναγεννησιακό», το μεγαλύτερο και πλουσιότερο μουσείο του κόσμου. Και μόνο γι΄ αυτό αξίζει να επισκεφτεί κάποιος την Αγία Πετρούπολη. Είναι τόσος ο πλούτος και τόσα τα εκθέματα που ο επισκέπτης μένει εκστατικός.
Από το 19ο αιώνα όμως που τα γούστα άλλαξαν, οι αρχιτέκτονες υιοθέτησαν το νεοκλασικό στυλ. Δεκάδες νεοκλασικά παλάτια χτίστηκαν τότε στην πόλη, με σημαντικότερο το Μαρμάρινο Παλάτι του κόμη Ορλόφ, γνωστού φιλέλληνα.
Όμως το ρολόι του χρόνου συνδέει την πόλη και με μεγάλα γεγονότα της ιστορίας του 20ού αιώνα, που επηρέασαν όχι μόνον τη ρωσική αλλά και την παγκόσμια πολιτική εξέλιξη. Εδώ έγινε η εξέγερση του Φεβρουαρίου του 1917 και το ένοπλο πραξικόπημα στο Πέτρογκραντ. Στο Φινλανδικό σταθμό του Πέτρογκραντ επιβιβάστηκε ο Λένιν. Στο προαύλιο του σταθμού έβγαλε τον πύρινο λόγο του κατά της προσωρινής κυβέρνησης. Αυτή την πόλη επέλεξε ως έδρα των Μπολσεβίκων. Στο σπίτι της μπαλαρίνας Ματίλντα Κσεσίνκαγια στεγάστηκαν τα γραφεία της κεντρικής επιτροπής των Μπολσεβίκων και τα γραφεία της εφημερίδας «Πράβντα». Από το μπαλκόνι του σπιτιού αυτού ο Λένιν εκφωνούσε στα πλήθη τους παθιασμένους λόγους του.
Στο Λένινγκραντ εξάλλου κρίθηκε η τύχη της Ρωσίας αλλά και του κόσμου ολόκληρου στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Χίτλερ με την επιχείρηση «Βόρειο Σέλας» είχε διατάξει άμεση και πλήρη ισοπέδωση της πόλης. Όμως, οι επιτελείς της γερμανικής επιχείρησης αντιλαμβάνονταν ότι η επίθεση προς την πόλη δεν ήταν εύκολη. Ο τόπος είχε πολλές ιδιαιτερότητες που εκμηδένιζαν τα γερμανικά πλεονεκτήματα. Είχε ελώδεις εκτάσεις, όπου τα τεθωρακισμένα θα κολλούσαν. Είχε πολλά κανάλια με πολύ στενές γέφυρες, όπου δεν θα μπορούσαν να ελιχθούν. Η Κρονστάνδη ήταν απροσπέλαστη και απέκλειε οποιαδήποτε σκέψη για απόβαση από το Φινλανδικό κόλπο. Το μόνο που έμενε ήταν η πολιορκία της.
Η πόλη αποκλείστηκε από τους κύριους οδικούς της άξονες και τις δορυφορικές της πόλεις για 900 ημέρες (πολιορκία των 900 ημερών, από το Σεπτέμβριο του 1941 έως τον Ιανουάριο του 1944). Η πείνα, το κρύο, σ’ έναν χειμώνα με -30 βαθμούς θερμοκρασία και οι βομβαρδισμοί έκαναν τη ζωή των κατοίκων αβίωτη. Ο θάνατος έστησε χορό στο Λένινγκραντ και η πόλη θρήνησε πάνω από 1.100.000 νεκρούς. Όμως η επιχείρηση «Βόρειο Σέλας» απέτυχε.
Ο στρατάρχης Γκεόργκι Ζούκοφ, λαμπρός στρατιωτικός νους και λαϊκός ήρωας της Ρωσίας, έδρασε έξυπνα και αποτελεσματικά. Το δύσκολο χειμώνα του 1942 εκμεταλλεύτηκε την παγωμένη λίμνη της Λάντογκα, στην περιφέρεια του Λένινγκραντ, δημιουργώντας πάνω της «Δρόμο ζωής». Καμιόνια μετακινούνταν και ανεφοδίαζαν την εξουθενωμένη πόλη με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Όταν έλιωσαν οι πάγοι στη λίμνη και ο «Δρόμος Ζωής» δεν μπορούσε να λειτουργήσει, μετέφερε τα υλικά με πλοία, παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα βυθίζονταν από τα πυρά της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας. Έφτιαξε στη συνέχεια σιδηρόδρομο 30 χιλιομέτρων. Άνοιξε πετρελαιαγωγό βάθους 12,50 μέτρων, απρόσβλητο από τα γερμανικά πυρά. Με τον αγωγό οι κάτοικοι ζεστάθηκαν τους δύσκολους χειμωνιάτικους μήνες.
Τελικά η πόλη σώθηκε. Η πολιορκία λύθηκε τον Ιανουάριο του 1944. Οι εισβολείς απωθήθηκαν οριστικά και τα γερμανικά στρατεύματα σήμαναν οπισθοχώρηση. Τον Απρίλιο του 1945 ο Κόκκινος στρατός μπήκε στο Βερολίνο. Η πόλη ηττήθηκε και παραδόθηκε. Η Γερμανία, στις 8 Μαΐου 1945, συνθηκολόγησε άνευ όρων. Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε και ο πόλεμος στην Ευρώπη έληξε. Η πόλη Λένινγκραντ έλαβε τον τιμητικό τίτλο της «Ηρωικής Πόλης».
Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ο οποίος κατά τη διάρκεια της πολιορκίας βρισκόταν στη Μόσχα, είχε συνθέσει μια συμφωνία αφιερωμένη στην ηρωική αντίσταση του Λένινγκραντ, (Opus 60, Leningrad). Οι κάτοικοί της ήθελαν να εκτελέσουν τη συναυλία πάση θυσία- η πόλη, παρά την πολιορκία, προσπαθούσε να διατηρεί την πνευματική της ζωή. Για το σκοπό αυτό οργανώθηκε ολόκληρη επιχείρηση. Ένα ρωσικό αεροσκάφος έσπασε το γερμανικό κλοιό και πέταξε τις παρτιτούρες μέσα σε ένα σακίδιο. Επαγγελματίες μουσικοί προσκλήθηκαν από τα χαρακώματα. Σχημάτισαν συμφωνική ορχήστρα και η παράσταση δόθηκε στις 9 Αυγούστου. Μεταδόθηκε από τα μεγάφωνα της πόλης, ενώ προηγουμένως χιλιάδες οβίδες εκτοξεύτηκαν κατά των θέσεων του γερμανικού πυροβολικού, για να εξασφαλιστεί η σιγή τους κατά τη διάρκειά της εκτέλεσής της!
Ο ρωσικός λαός, αγαπώντας την τέχνη, στη διάρκεια της μακροχρόνιας πολιορκίας της Πετρούπολης από τους Ναζί, φρόντισε να φυγαδεύσει τα σπουδαιότερα έργα τέχνης ή να τα αποθηκεύσει στα υπόγεια του Ερμιτάζ και του ναού του Αγίου Ισαάκ. Ο τεράστιος χρυσός θόλος του Αγίου Ισαάκ καλύφθηκε με χρώμα, για να μη δίνει στόχο στα γερμανικά αεροπλάνα. Τα σημαντικότερα κτήρια σκεπάστηκαν με πράσινα πανιά, για να μη διακρίνονται εύκολα στους βομβαρδισμούς. Έτσι, δεν καταστράφηκαν πολλά μνημεία της πόλης και διασώθηκαν σχεδόν όλα τα κειμήλια των τσάρων. Μετά τη λήξη του πολέμου άρχισε η ανοικοδόμηση. Το Λένινγκραντ και τα περισσότερα προάστιά του ξαναχτίστηκαν ή αποκαταστάθηκαν με βάση τα αρχικά σχέδια. Η πόλη δεν έχασε το χαρακτήρα της.
Όμως, η αφή του χρόνου φέρνει στην επιφάνεια και το πλούσιο πνευματικό παρελθόν της Πετρούπολης, χαλί πανάκριβο που ύφαναν τεχνίτες με δάχτυλα ευαίσθητα και απειρόχρωμες κλωστές: ο Ντοστογιέφσκι, ο Τολστόι, ο Σοστακόβιτς, η Αχμάτοβα, ο Πούσκιν, ο Τουργκένιεφ, ο Σκλόφσκι και άλλοι μεγάλοι συγγραφείς και ποιητές, μουσικοί και καλλιτέχνες που γεννήθηκαν ή έζησαν εδώ. Θαρρείς πως βαδίζεις με τον Ρασκόλνικοφ στους δρόμους της Πετρούπολης, κοιτάζεις το ηλιοβασίλεμα στο Νέβα και αναπολείς την πόλη, όπως την περιέγραψε ο Ντοστογιέφσκι στο περίφημο έργο του «Έγκλημα και τιμωρία».
Κόσμημα η λεωφόρος Νιέφσκι (Nievsky prospect), ο πιο διάσημος δρόμος της πόλης. Μια μεγάλη ευθεία 4500 μέτρων. Ξεκινά από το αρχηγείο του στόλου, περνά μπροστά από το σιδηροδρομικό σταθμό και καταλήγει στο μοναστήρι του Αλεξάντερ Νιέφσκι, αγίου της ρωσικής εκκλησίας από τον οποίο πήρε και το όνομα. Μια λεωφόρος με αυτοκρατορική αρχοντιά και σημαντικότατα αξιοθέατα: το κτήριο της Βιβλιοθήκης Ντομ Νίτζι, ένα αριστούργημα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, το μητροπολιτικό ναό της Παναγίας του Καζάν, απομίμηση του ναού του Αγίου Πέτρου του Βατικανού με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Καζάν, προστάτιδας της Ρωσίας, το εμπορικό κέντρο Ελησέιεφ, έξι ορθόδοξους ναούς του 18ου αιώνα, το κυκλικό άγαλμα της Μεγάλης Αικατερίνης. Και αυτά είναι μόνον τα κυριότερα…
Χαλαρώνουμε στο καφέ της Βιβλιοθήκης. Αύγουστος μήνας, ώρα βραδινή, όμως μια αδιόρατη αντηλιά σού δίνει την εντύπωση πως δεν έχει νυχτώσει εντελώς. Ένα μυστηριακό φως, μια ανεξήγητη ενέργεια απλώνεται στην πόλη. Απέναντί μας ο ναός της Παναγίας του Καζάν και οι φωταγωγημένες βιτρίνες της οδού Νιέφσκι με τις σπινθηροβόλες διαφημίσεις τους. Στα παγκάκια οι ντόπιοι απολαμβάνουν τις ζεστές καλοκαιρινές νύχτες. Οι τουρίστες ψωνίζουν κεχριμπάρια και ματριόσκες, τρώνε χαβιάρι και πίνουν βότκα. Υπαίθριοι μουσικοί έχουν στήσει τις σκηνές τους και νεαρά παιδιά σιγοτραγουδούν ή χορεύουν μαζί τους. Ένα πολύχρωμο πλήθος τουριστών, μια γοητευτική πολυγλωσσία, ένας αέρας κοσμοπολίτικος.
Όμως τη δικιά μου σκέψη πλημμυρίζουν οι ήχοι μιας γλυκιάς μπαλαλάικας. Παίζει το τραγούδι «Καλίνκα» (ρωσικά χιονάτη), ένα λαϊκό τραγούδι, πολυαγαπημένο στη Ρωσία. Οι στίχοι του είναι χαρούμενοι και ο ρυθμός του ρεφρέν γρήγορος. Ο Γιάννης Ρίτσος μας το αποδίδει …
«Καλίνκα, καλίνκα, καλίνκα μου εσύ,
έι βατόμουρο του κήπου, κοπέλα χρυσή,
Άι ξαπλώστε με μες στο πευκόδασο
ύπνο σμαραγδένιο να κοιμηθώ,
άι λιούλι –λιούλι- άι λιούλι –λιούλι,
καλίνκα, καλίνκα, καλίνκα μου εσύ,
άι πευκάκι μου πράσινο, πράσινο,
μην πευκοβουίζεις να σε χαρώ,
άι ψυχούλα μου, βατομουρούλα μου,
έλα αγάπησέ με, έλα πια
καλίνκα, καλίνκα, καλίνκα μου εσύ».
Ένα είναι σίγουρο, σκέφτηκα. Την Αγία Πετρούπολη την αγαπάς, γιατί είναι ένα τεράστιο μουσείο. Ένα ανοιχτό μουσείο μπαρόκ, νεοκλασικισμού και αρτ νουβό. Με παλάτια παραμυθένιας χλιδής, με ανοιχτόχρωμα κτήρια που διατηρούν ακόμη τα ανάγλυφα και τα οικόσημα των ευγενών τους, με αγάλματα τεράστια που παριστάνουν άλογα ή αρχαιοελληνικές θεότητες. Με ναούς κομψοτεχνήματα- οι χρυσαφένιοι θόλοι τους στο σχήμα του κρεμμυδιού, σαν φλόγες που καίνε. Κι οι αγιογραφίες των ναών με τα ζωηρά χρώματα της ρωσικής τεχνοτροπίας και την εικονογραφική παράδοση του Αντρέι Ρουμπλιόφ…
Η πόλη καθρεφτίζεται στο Νέβα, το τεράστιο πλωτό ποτάμι της με τα πλούσια νερά. Ο Νέβας, το στολίδι της, με τις θαυμαστές του γέφυρες και τα κανάλια. Εντυπωσιακές επίσης οι φαρδιές λεωφόροι, το μετρό και οι κήποι με τις πολύχρωμες λουλουδοσυνθέσεις, χάρμα οφθαλμών τους καλοκαιρινούς μήνες. Όμως η Πετρούπολη είναι και ένα σπουδαίο βιομηχανικό κέντρο με βαριά βιομηχανία στους τομείς παραγωγής ενέργειας, ναυπηγικής, κατασκευών, αυτοκινητοβιομηχανίας, μεταλλουργίας. Το μεγαλύτερο διακομιστικό κέντρο της Βαλτικής με σύμπλεγμα λιμένων που εκτείνονται στον κόλπο της Φινλανδίας, αλλά και το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό κέντρο με πέντε μεγάλους σταθμούς, οι δύο διεθνείς. Τυχαία την ονόμασαν «Πρωτεύουσα του Βορρά»; συλλογίζομαι.
Κι ο «Μπρούτζινος Καβαλάρης»;
Είναι το σύμβολό της. Άγαλμα ύψους 6 μέτρων. Το είχε παραγγείλει η αυτοκράτειρα Μεγάλη Αικατερίνη στο γάλλο γλύπτη Ετιέν Μορίς Φαλκονέ, για να τιμήσει το Μέγα Πέτρο. Παριστάνει τον Πέτρο έφιππο με τεντωμένο χέρι να δείχνει δυτικά, προς τον ποταμό Νέβα. Το άλογο σηκώνεται στα δυο του πόδια στην άκρη ενός γκρεμού ποδοπατώντας ένα ερπετό, στοιχείο που ερμηνεύεται ως πάταξη των εχθρών του.
Ο Πέτρος Α’ (του οίκου Ρομάνοφ) ήταν ο τσάρος με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία της χώρας. Με τις μεταρρυθμίσεις του –τις περισσότερες επέβαλε διά της βίας- αλλά και τους πολέμους του, μεταμόρφωσε εντελώς τη Ρωσία. Από μια μεσαιωνική περιφερειακή δύναμη την έκανε χώρα με παγκόσμια επιρροή στις αρχές του 18ου αιώνα. Πανύψηλος, δύο μέτρα ύψος, και ασθενικός, πέθανε νέος, μόνο μία χρονιά πέρασε χωρίς πόλεμο. Από τα 35 χρόνια της βασιλείας του τα 34 πολεμούσε! Είναι ο Μέγας Πέτρος της Ρωσίας…
Καθώς ξεμακραίναμε από την πόλη, κοίταξα για τελευταία φορά τα κανάλια και τους δρόμους της, το Νέβα και τα παλάτια της. Περνούσαμε από περιοχές με τα ψηλά σοσιαλιστικά κτήρια και τις πανύψηλες πολυκατοικίες αρτ νουβό. Η πόλη φαινόταν να συνταιριάζει αρμονικά το αυτοκρατορικό της παρελθόν με το μόλις πριν λίγα χρόνια κουμμουνιστικό, μ’ ένα δέσιμο περίεργο, απρόβλεπτο και συνάμα γοητευτικό. Στο μεγάλο πάρκο, μπροστά στο ινστιτούτο Σμόλνι, οι προτομές του Μαρξ και του Ένγκελς κι ο Λένιν στο σιδηροδρομικό σταθμό της Φινλανδίας να δείχνει το δρόμο προς τα χειμερινά ανάκτορα.
Μια γλυκιά μελαγχολία με συνεπήρε, καθώς αφήναμε την πανέμορφη πόλη. Στο νου μου ήρθαν τα λόγια του Πούσκιν, ενός φιλέλληνα αλλά και σπουδαίου ποιητή, διαμορφωτή της νεότερης ρωσικής ποίησης, του μεγαλύτερου ρώσου ποιητή. Όταν είδε για πρώτη φορά τοποθετημένο στην Πλατεία της Γερουσίας το άγαλμα του Μεγάλου Πέτρου, έγραψε το ποίημα «Μπρούτζινος Καβαλάρης». Από τότε όλοι έτσι ονομάζουν το μνημείο.
Ένας μπρούτζινος καβαλάρης σπάει με το
ποδοβολητό του τη σιωπή.
Όποιο δρόμο κι αν διαλέξεις σε ακολουθεί
βροντώντας τα σιδερικά του μέσα στην νύχτα.
Μόνο αυτή η στιγμή μένει
αιώνες παγωμένη
διψασμένη σαν φιλί
άγρια σαν την βροχή που μαστιγώνει το τζάμι
νεκρή σαν ανάμνηση που
μόνο κάποια μνήμη μπορεί να επαναφέρει
περιμένει το πρώτο φως της αυγής για
να ξεθωριάσει σαν παλιά φωτογραφία
μέχρι ο μπρούτζινος καβαλάρης να σταματήσει το ποδοβολητό του.
Θα πρέπει να αισθάνεται πολύ περήφανος για την επιλογή του ο Μπρούτζινος Καβαλάρης κοιτάζοντας από ψηλά την πόλη που έχτισε, συλλογίζομαι.
Λίλια Τσούβα