Άνθρωποι ή ανθρωποειδή στο μετα-σύμπαν της Τεχνητής Νοημοσύνης;

ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ

Άνθρωποι ή ανθρωποειδή στο μετα-σύμπαν της Τεχνητής Νοημοσύνης;

“Φοβάμαι ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να καταστρέψει την ανθρωπότητα. Όπως κάποιος δημιουργεί ιούς υπολογιστών, έτσι και κάποιος μπορεί κάποια στιγμή να αναπτύξει ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορεί να αυτοβελτιώνεται και να αναπαράγει τον εαυτό του. Αυτό θα οδηγήσει σε μία νέα μορφή ζωής που θα εξαφανίσει τον άνθρωπο”(Στίβεν Χόκινγκ).

“Αυτή τη στιγμή, δεν είναι πιο έξυπνα (τα chatbot) από εμάς, όσο μπορώ να πω. Αλλά νομίζω ότι σύντομα μπορεί να γίνουν” (Τζέφρι  Χίντον, ο «νονός» της τεχνητής νοημοσύνης-ΑΙ).

    Η παραίτηση του «νονού» της τεχνητής νοημοσύνης από τη Google και τα αίτια που επικαλέστηκε προκάλεσαν μεγάλη ανησυχία και φόβους για το μέλλον του ανθρώπου. Οι ειδικοί του χώρου της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), όπως και πολλοί διανοούμενοι (Χαράρι…) επισημαίνουν τους κινδύνους που ενέχει αυτό το τεχνολογικό επίτευγμα του ανθρώπου.

Οι άνθρωποι του παρελθόντος κάθε επίτευγμα που ξεπερνούσε τις προβλέψεις τους το συσχέτιζαν και το ερμήνευαν με όρους κινηματογραφικούς. Δεχόταν, δηλαδή, πως τα τεχνολογικά υπερ-επιτεύγματα είναι επινοήματα μόνον των ταινιών επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο στη σύγχρονη ηλεκτρονική και ψηφιοποιημένη πραγματικότητα η φαντασία συμπληρώνει την πραγματικότητα, αφού οι νέες τεχνολογίες με οδηγό την «Τεχνητή νοημοσύνη» προκαλούν αντιτιθέμενες κρίσεις και αξιολογήσεις.

Οι θετικές προοπτικές

Οι θιασώτες των νέων τεχνολογιών (ΝΤ) και της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) ανιχνεύουν τη θετική τους συμβολή στην επίλυση πρακτικών καθημερινών προβλημάτων. Οι καθημερινές αγορές, η εξόφληση λογαριασμών, κάποιες μορφές ιατρικής φροντίδας, ο συντονισμός των οικογενειακών εργασιών και κάποιες μορφές επαγγελματικών υποχρεώσεων  θα ανατεθούν στις «έξυπνες μηχανές» κι έτσι θα απαλλάξουν  τον άνθρωπο από κάποιο κόπο και θα απελευθερώσουν πολύτιμο χρόνο για άλλες πνευματικές και ζωογόνες ενασχολήσεις.

Στα θετικά των Ν.Τ. και της Τ.Ν. θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν και η δυνατότητα πρόσβασης σε νέα γνωστικά αντικείμενα αλλά και η ενημέρωσή μας για θέματα που βρίσκονται είτε στον μικρόκοσμό μας είτε στον ευρύτερο – διαπλανητικό χώρο. Οι δυνατότητες πνευματικής ανέλιξης υποβοηθούνται αφού το υποκείμενο καθίσταται γνώστης θεωριών και γεγονότων από ένα ευρύ φάσμα – τοπικό και χρονικό – δραστηριοτήτων. Η επικοινωνία διευκολύνεται και εμπλουτίζει τους χρήστες με νέες γνώσεις, εμπειρίες και βιώματα.

Στον κατάλογο των θετικών θα μπορούσαν να προστεθούν η επιστημονική πρόοδος, η διευκόλυνση της συμμετοχής στα κοινά, ο εμπλουτισμός της δημοκρατίας και η βίωση μιας άλλης ποιότητας ζωής. Κι αυτό γιατί οι Ν.Τ. και η Τ.Ν. ανοίγουν νέες πρωτόγνωρες ευκαιρίες, επιφέρουν ριζικές ανακατατάξεις και μετασχηματισμούς και ενεργοποιούν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των πολιτών. Σβήνουν τον εφησυχασμό στα κατακτημένα, ενσπείρουν την αμφισβήτηση στο παραδοσιακό και πυροδοτούν την περιέργεια και την κινητικότητα του υποκειμένου. Έτσι πυροδοτούνται οι υγιείς λειτουργίες της εξέλιξης και της προόδου.

Ωστόσο – και παρά τα αναμφισβήτητα – θετικά στοιχεία που συνοδεύουν τις Ν.Τ. και την Τ.Ν. υπάρχουν κι εκείνοι που επισημαίνουν το γκρίζο τοπίο αυτών και μία sui generis δυστοπία που βρίσκεται στη γέννησή της.

Η δυστοπία της ψηφιακής εποχής

Ως πρώτο αρνητικό των Ν.Τ. και της Τ.Ν. θα μπορούσε να θεωρηθεί η υπονόμευση της άμεσης και ζωντανής επικοινωνίας. Οι διαπροσωπικές σχέσεις αντικαθίστανται από τις διαμεσολαβημένες επαφές και η συντροφικότητα ως βίωμα υποχωρεί. Τα ηλεκτρονικά μηνύματα αντικαθιστούν το χρώμα της φωνής και την ένταση του βλέμματος. Όλα λειτουργούν με έναν μηχανιστικό τρόπο, όπως ορίζουν οι αλγόριθμοι  και οι τεχνικές προδιαγραφές των «μέσων επικοινωνίας». Το πρόσωπο αλλοιώνεται και όλα υπακούουν στους νόμους ενός άχρωμου και απρόσωπου προγραμματισμού.

Παρεπόμενο του παραπάνω αρνητικού είναι και ο κίνδυνος αλλοίωσης της προσωπικής – ανθρώπινης ταυτότητας. Κι αυτό γιατί η μηχανοποίηση των διαπροσωπικών σχέσεων και η αφυδάτωση από κάθε γνήσιο ανθρώπινο στοιχείο μεγαλώνει το εσωτερικό κενό και απενεργοποιεί κάθε σταθερό σημείο ισορροπίας. Οι πληροφορίες και οι γνώσεις αδυνατούν να καλύψουν το εσωτερικό κενό, αφού απουσιάζει ο εσωτερικός διάλογος και η καταβύθιση στον εσωτερικό μας κόσμο, στον κόσμο των ερωτημάτων, των αγωνιών και των φόβων μας. Έτσι δομείται ένα εύθραυστο Εγώ με αδυνατισμένα αντισώματα ή περιχαρακωμένο στον ναρκισσισμό του.

Στον κύκλο των παρενεργειών των Ν.Τ. και της Τ.Ν. μπορεί να ενταχθεί και η παραπληροφόρηση. Το πλήθος των πληροφοριών που διακινείται πολλές φορές εμπλουτίζεται από ψευδείς πληροφορίες που κατασκευάζουν μία άλλη πραγματικότητα που οι δέκτες την βιώνουν ως τη δική τους αλήθεια. Ζούμε στην εποχή της μετα-αλήθειας που διαβρώνει τους κώδικες ορθολογικής ερμηνείας της πραγματικότητας και μάς οδηγεί σε ένα καθεστώς ασυνείδητης εθελοδουλείας. Η εξουσία των ηλεκτρονικών μηνυμάτων και οι αλγόριθμοι απεργάζονται τη χειραγώγησή μας.

Σε ένα άλλο επίπεδο υπάρχουν και οι φόβοι  παραβίασης της Ιδιωτικότητάς μας και η επιβολή μιας άλλης Ηθικής. Ιδιωτικά συμφέροντα, αυταρχικές εξουσίες και η αδηφαγία των πολλών απειλούν την ιδιωτικότητά μας στο όνομα μιας κατ’ επίφαση δημόσιας ελευθερίας. Η συγκέντρωση πληροφοριών της προσωπικής μας ζωής και η υποχώρηση – αποβιταμίνωση της παραδοσιακής ηθικής υπονομεύουν την ιδιωτικότητά μας και αποδομούν τα βάθρα της ελευθερίας μας. Μία άλλη ηθική, χωρίς κανόνες και ανθρώπινη ευαισθησία τείνει να κυριαρχεί στο όνομα της αντικειμενικότητας κι ενός στυγνού – τεχνοκρατικού εξορθολογισμού των πάντων.

Η στάση μας

Ωστόσο θα ήταν λάθος να εγκλωβιστούμε στους ύμνους για τη Ν.Τ. και Τ.Ν. ή στο ανάθεμα. Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε την επέλασή τους, όπως και της παγκοσμιοποίησης. Αμετάθετο χρέος μας είναι να οργανώσουμε την άμυνά μας και να αποκομίσουμε μόνο τα θετικά. Ας απαλλαγούμε από την τεχνοφοβία κι ας αρθρώσουμε τις προτάσεις μας για τους όρους συμβίωσής μας με τα νέα δεδομένα που επιβάλλει η ψηφιακή πραγματικότητα.

Απέναντι, λοιπόν, στον πληροφοριακό ολοκληρωτισμό και στην νέα ηθική των μηχανών που τείνει να επικρατήσει ο άνθρωπος, η κοινωνία και η θεσμική τους έκφραση, το κράτος, πρέπει να αμυνθούν. Κι αυτός όχι για να αναστείλουμε την τεχνολογική πρόοδο, αλλά να βρούμε νέους τρόπους συνύπαρξης με αυτήν.

Το κράτος σε πρώτο επίπεδο πρέπει να θέσει όρια στη χρήση των νέων μηχανών και να ορίσει με σαφήνεια τους χώρους και τα πεδία λειτουργίας τους. Να προβλεφθούν ρητά οι ανεπιθύμητες λειτουργίες – όπως η συλλογή και χρήση προσωπικών δεδομένων – και να θεσμοθετηθούν οι αναγκαίοι κανόνες. Το δίκαιο και οι νόμοι να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, έτσι ώστε να προστατεύεται η ελευθερία του πολίτη, χωρίς να εμποδίζεται η τεχνολογική πρόοδος.

Σε ατομικό επίπεδο κρίνεται αναγκαία μία επαναξιολόγηση των αξιών, προτύπων και ιδανικών πάνω στα οποία θα κληθεί να δομήσει τη ζωή του στις επόμενες δεκαετίες. Να εξασφαλίσει ή να δημιουργήσει νέους χώρους και ευκαιρίες επικοινωνίας με τον εσωτερικό του κόσμο. Να απελευθερώσει τη φαντασία και τη δημιουργικότητά του και να μην αρκείται στις προγραμματισμένες επιλογές των αλγόριθμων. Κι αυτό γιατί η δημιουργία, η τέχνη και η ζωή αναπνέουν και ανθοφορούν μόνο στην αυθεντικότητα και στα προσωπικά βιώματα.

Εξίσου, όμως, σημαντική θεωρείται και η διαμόρφωση μιας νέας Ηθικής στην επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η παραδοσιακή  ηθική αδυνατεί να καλύψει ή να απαντήσει αποτελεσματικά στα νέα ηθικά διλήμματα που θέτουν οι ψηφιακές λειτουργίες. Μετά την Βιο-Ηθική απαραίτητη κρίνεται και η Τεχνο-Ηθική για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδιαίτερα της ιδιωτικότητας. Μελλοντικά η γενικευμένη ψηφιοποίηση θα αναδείξει νέα προβλήματα και θα προκαλέσει νέα ερωτήματα για τα όρια και το περιεχόμενο του ηθικού, του δικαίου και του νόμιμου.

Επιμύθιο

Όσες πιθανότητες έχει ο άνθρωπος να εξελιχθεί σε ένα ανώτερο νοητικά ον, άλλες τόσες πιθανότητες έχει να μετεξελιχθεί σε ένα ον ανθρωποειδές, χωρίς εσωτερικό περιεχόμενο, προσαρμοσμένο και χειραγωγήσιμο. Στην ψηφιακή εποχή και στο βασίλειο των αλγόριθμων να βρούμε νέους τρόπους για το «ευ ζην».

         «Το μυαλό είναι ένα είδος τελευταίου καταφυγίου της προσωπικής μας ελευθερίας και αυτοδιάθεσης… Ωστόσο λιγοστεύουν οι πιθανότητες να παραμείνει το ανυπέρβλητο *φρούριο».

Ο Ισραηλινός διανοούμενος και συγγραφέας Γιουβάλ Νώε Χαράρι κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις επερχόμενες συνέπειες της  “χωρίς όρους και όρια” χρήσης της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ειδικότερα επισήμανε σε μία πρόσφατη τοποθέτησή του:

“Επί χιλιάδες χρόνια, προφήτες, ποιητές και πολιτικοί χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα και την αφήγηση για να χειραγωγήσουν και να ελέγξουν τους ανθρώπους και την κοινωνία. Τώρα, η Τεχνητή Νοημοσύνη πιθανόν να είναι σε θέση να το κάνει”.

       Σε ένα άλλο σημείο ο Χαράρι προέβλεψε και τη δημιουργία-εμφάνιση νέων θρησκειών με πολλούς πιστούς.

      “Στο μέλλον μπορεί να δούμε τις πρώτες λατρείες και θρησκείες στην Ιστορία, τα ιερά κείμενα των οποίων θα έχουν γραφτεί από μία μη ανθρώπινη νοημοσύνη”.

Ευχόμαστε οι εκτιμήσεις του Χαράρι να παραμείνουν στο επίπεδο των εκτιμήσεων και να μην αποτελέσουν κομμάτι της πραγματικότητάς μας στα επόμενα χρόνια. Μετά την αναγκαιότητα της ΒιοΗθικής  τώρα χρειαζόμαστε και έναν νέο Κώδικα Ηθικής για την Τεχνητή Νοημοσύνη.

*ΠΗΓΗ: Blog, “ΙΔΕΟπολις”, Ηλία  Γιαννακόπουλου