Έλληνας ερευνητής μετεωριτών σε αποστολή της NASA

Ο Ιωάννης Μπαζιώτης είναι ο πρώτος Έλληνας επιστήμονας που συμμετέχει στην ειδική αποστολή της NASA, στο “θησαυροφυλάκιο” των μετεωριτών στην Ανταρκτική.

Ο επίκουρος καθηγητής Ορυκτολογίας – Γεωλογίας, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ετοιμάζεται να αναχωρήσει για την παγωμένη ήπειρο, καθώς έχει επιλεγεί από την αμερικανική διαστημική υπηρεσία για να λάβει μέρος σε μια υψηλότατου επιπέδου αποστολή, την ANSMET (The Antarctic Search for Meteorites), που από το 1976 λαμβάνει χώρα σε μια μοναδική για τα χαρακτηριστικά της περιοχή, γεωγραφικό σημείο που έχει επιλέξει ως πεδίο ερευνών η γνωστή σε όλους NASA. Ο κ. Μπαζιώτης μίλησε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ και στο “Πρακτορείο 104,9 FM” για τη ζωή του, την πορεία του στην πλανητική επιστήμη και την επικείμενη αποστολή, που θα διαρκέσει έξι εβδομάδες. Μια αποστολή που έχει στόχο να συλλέξει, εδώ στη Γη, στοιχεία που θα οδηγήσουν σε επιστημονικές ανακαλύψεις για ένα ολόκληρο ηλιακό σύστημα.

Ερ. Ποιος είναι ο λόγος που έχει επιλεγεί από την επιστημονική κοινότητα η Ανταρκτική για τις συγκεκριμένες αποστολές;

Η Ανταρκτική βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο, είναι καταρχάς μια αφιλόξενη ήπειρος και ο λόγος που έχει επιλεγεί από τη NASA για την αποστολή αυτή με την ονομασία, The Antarctic Search for Meteorites, είναι πολύ απλός. Πρόκειται για μια περιοχή στην οποία υπάρχει ένας φυσικός μηχανισμός συγκέντρωσης μετεωριτών. Η Ανταρκτική είναι μια ήπειρος, η πέμπτη μεγαλύτερη ήπειρος του πλανήτη μας, αλλά καλύπτεται από πάγους. Το γεγονός αυτό σημαίνει πως όταν ένας μετεωρίτης πέφτει στο παρελθόν, είτε χθες είτε πριν από χίλια χρόνια, είτε πριν από δέκα χιλιάδες χρόνια, εάν πέσει στο εσωτερικό του πάγου, βρισκόμενοι στην ανατολική Ανταρκτική, εμείς γνωρίζουμε ότι το κομμάτι του πάγου αυτό έχει κατεύθυνση προς δυσμάς. Αυτό οφείλεται στο ότι υπάρχει διαφορετικό υψόμετρο στην ανατολική, σε σχέση με τη δυτική Ανταρκτική με την ανατολική, να είναι σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Συνεπώς, στο τμήμα αυτό, που περιέχει ενδεχομένως έναν μετεωρίτη ολισθαίνει, κινείται από Ανατολή προς Δύση, μέσα στο κομμάτι αυτό του πάγου.

Το θετικό για την περίπτωσή μας είναι ότι το κομμάτι αυτό πάγου, προσκρούει σε ένα φυσικό εμπόδιο, στην οροσειρά της Ανταρκτικής. Είναι μια οροσειρά, η οποία στην πραγματικότητα κόβει στα δύο την Ανταρκτική. Αν λοιπόν έχουμε κίνηση του πάγου από ανατολή προς Δύση αλλά ταυτόχρονα υπάρχει ένα εμπόδιο με τη μορφή της οροσειράς της Ανταρκτικής, όλος ο όγκος μετεωριτών, που έχουν συσσωρευτεί εσωτερικά στον πάγο, θα προσκρούει και θα αποτίθεται στην πραγματικότητα στα ριζά της οροσειράς αυτής, στους πρόποδες.

Σε συνδυασμό με τις παραπάνω συνθήκες τώρα έχουμε τους ανέμους που πνέουν στην Ανταρκτική, οι οποίοι ονομάζονται καταβατικοί άνεμοι και είναι πολύ δυνατοί. Τί κάνουν αυτοί; Aφαιρούν επιφανειακή ποσότητα χιονιού ή του πάγου με αποτέλεσμα να αποκαλύπτεται ο μετεωρίτης που είχε συσσωρευθεί, είχε εγκλωβιστεί στο εσωτερικό του πάγου. Αυτό, λοιπόν, είναι ένας φυσικός μηχανισμός συγκέντρωσης και έχει βοηθήσει την επιστημονική κοινότητα να φέρει στα πλαίσια της αποστολής AMSET το 40% των μετεωριτών που έχουν πέσει στη γη από την Ανταρκτική. Περίπου 22.000 μετεωρίτες έχουν έρθει στο φως από την Ανταρκτική σε σύνολο κάπου 57.000 μετεωριτών που έχουν ανακαλυφθεί στη γη. Ένας πολύ σημαντικός θησαυρός.

Ερ. Πώς προέκυψε η ενασχόληση σας με τους μετεωρίτες και η συγκεκριμένη εξειδίκευση;

Πριν γίνω λέκτορας, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ολοκλήρωσα τρεις μεταδιδακτορικές έρευνες (σ.σ. Post Doc), με το ένα εξ’ αυτών να είναι ακριβώς στην επιστήμη των μετεωριτών στο πανεπιστήμιο του Τενεσί στις ΗΠΑ, υπό την καθοδήγηση αν όχι του κορυφαίου, ενός εκ των κορυφαίων επιστημόνων στην πλανητική επιστήμη στον κόσμο, του Λάρι Τέϊλορ. Είμαι ο άνθρωπος ο οποίος με έβαλε, με ενέπνευσε να ασχοληθώ σε πολύ υψηλό επιστημονικό επίπεδο με τους μετεωρίτες. Ήμουν, δε, τυχερός γιατί, όταν βρισκόμουν στην Αμερική και συγκεκριμένα μερικούς μήνες πριν πάω ως μεταδιδάκτορας ερευνητής, είχε πέσει στη Γη -συγκεκριμένα τον Ιούλιο του 2011- ο πιο σημαντικός μετεωρίτης με προέλευση τον πλανήτη Άρη, που έχει βρεθεί τα τελευταία 60 χρόνια (σ.σ πρόκειται για τον Tissint). Ήμουν τυχερός, ταυτόχρονα, γιατί όταν εγώ πήγα στην Αμερική και στο UTK ήταν ο Λάρι Τέιλορ, ο δικός μου supervisor στη μεταδιδακτορική έρευνα (σ.σ ένας από τους μεγαλύτερους planetary scientists) που είχε στα χέρια του ένα τέτοιο κομμάτι δείγματος.

Ήταν το πρώτο δείγμα και έπεσα στα βαθιά. Τότε, ο δικός μου συγκεκριμένος καθηγητής μου είπε: «θα ασχοληθείς με αυτό, θα πρέπει να το μελετήσεις πετρολογικά και γεωχημικά» -με το συγκεκριμένο να είναι το χαρακτηριστικό πεδίο πάνω στο οποίο ασχολούμαι. «Ό,τι παραπάνω κάνεις, θετικό είναι», μου είχε τονίσει, αλλά σίγουρα έπρεπε να έχω τα πετρολογικά και γεωχημικά δεδομένα. Αυτό που τελικά έγινε, μετά από έξι μήνες μελέτης του δείγματος, είναι πέρα από τη πετρολογία και τη γεωχημία, που φυσικά ασχολήθηκα. Μελέτησα και ένα αντικείμενο που ήταν μοναδικό για τον μετεωρίτη και το αποτέλεσμα δημοσιεύθηκε σε ένα περιοδικό, που ονομάζεται Nature Communications, ένα από τα πιο σημαντικά επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο. Θα έλεγα ότι αυτή ήταν μία πάρα πολύ καλή βάση για να συνεχίσω και να εξελίσσομαι στην επιστήμη των μετεωριτών.

Ακολούθησε η μελέτη άλλων μετεωριτών, όπως εκείνου του Τσελιάμπινσκ, ενός μετεωρίτη που έπεσε στη Ρωσία ,τον Φεβρουάριο του 2013, μετεωρίτη τον οποίο έχω μελετήσει ήδη και έχουμε δημοσιεύσει αποτελέσματα, ενώ τώρα αναμένω, μέσα στο 2018 με την επιστροφή μου βέβαια από την Ανταρκτική και μια πλήρη εργασία με δεδομένα, που δεν έχουν δημοσιευθεί πουθενά αλλού και είναι εντελώς πρωτότυπα. Είναι μια ανακάλυψη για την εργασία, την οποία ελπίζω, μέσα στο 2018, να έχω ολοκληρώσει και να τη στείλω στο επιστημονικό περιοδικό.

Πριν λίγες ημέρες έκλεισα μια ακόμη επιστημονική εργασία, σε περιοδικό πάλι του ομίλου Nature, για έναν μετεωρίτη που έπεσε στη γη το 1828, στη Γαλλία, στην περίπτωση του οποίου έχω πάλι ανακαλύψει κάποια συγκεκριμένα ορυκτολογικά συστατικά στο εσωτερικό του συγκεκριμένου μετεωρίτη που ανακαλύπτονται για πρώτη φορά. Αποτελέσματα που δεν έχουν δημοσιευθεί από κάποιον άλλον επιστήμονα. Μια εργασία που ελπίζω να δημοσιευθεί σύντομα και ενόσω είμαι στην Ανταρκτική.

Ερ. Έχει συμμετάσχει ποτέ στο παρελθόν και στα 40 χρόνια των αποστολών The Antarctic Search for Meteorites άλλος επιστήμονας από την Ελλάδα; Τι ακολουθεί από τώρα και στις επόμενες ημέρες;

Είναι η πρώτη φορά που συμμετέχει Έλληνας σε αυτή την αποστολή, είτε από ελληνικό πανεπιστήμιο είτε από οποιοδήποτε άλλο πανεπιστήμιο. Φέτος και σχεδόν κάθε χρόνο τα μέλη της αποστολής είναι οκτώ, δύο εκ των οποίων είναι ορειβάτες και τα υπόλοιπα έξι είμαστε επιστήμονες από ερευνητικά αντικείμενα που είναι κοντά στην πλανητική επιστήμη. Είτε καθαρά κάποιος που μελετάει μετεωρίτες, είτε όχι. Φέτος για παράδειγμα ένας από τους συμμετέχοντες έχει ασχοληθεί περισσότερο με το κομμάτι της κατασκευής αναλυτικών οργάνων για το Curiosity, το ρομποτάκι που βρίσκεται από το 2012 στον πλανήτη Άρη. Οκτώ θα είμαστε και φέτος στην Ανταρκτική, ενώ θα χωριστούμε σε δύο ομάδες των τεσσάρων.

Η μία ομάδα, η ομάδα Α, θα πάει σε μια συγκεκριμένη περιοχή και θα παραμείνει στον πάγο για έξι εβδομάδες και θα προσπαθεί να κάνει αναζήτηση των μετεωριτών συστηματικά. Η δεύτερη ομάδα, στην οποία συμμετέχω εγώ, θεωρητικά είναι έχει μια πιο δύσκολη αποστολή και αυτό γιατί κάθε δύο εβδομάδες θα πρέπει να αλλάζουμε περιοχή έρευνας. Οι δύο εκ των τριών περιοχών, καθώς συνολικά θα παραμείνουμε και εμείς έξι εβδομάδες, είναι εντελώς νέες για την αποστολή ΑΝΣΜΕΤ και πιθανώς κανείς άλλος ειδικός δεν έχει επισκεφθεί τις περιοχές αυτές. Αυτά που μας λένε οι επιστήμονες είναι ότι προσπαθούμε φέτος να “βάλουμε μπότα” στους πάγους στις συγκεκριμένες περιοχές. Να κάνουμε αναγνώριση των περιοχών να δούμε κατά πόσο υπάρχει αυξημένη συγκέντρωση μετεωριτών, ώστε να “χτίσουμε” για επόμενες αποστολές. Για να γίνει αυτό πρέπει να γνωρίζουμε από φέτος αν αυτές οι περιοχές έχουν υψηλό δυναμικό συγκέντρωσης μετεωριτών.

Ερ. Ποιες είναι οι συνθήκες που αναμένεται να συναντήσετε εκεί κ.Μπαζιώτη και τι προσδοκάτε να ανακαλύψετε φέτος;

Ευτυχώς πηγαίνουμε στο καλοκαίρι της Ανταρκτικής, που σημαίνει θα συναντήσουμε σχετικά καλές θερμοκρασίες. Θερμοκρασίες που θα ξεκινούν από -20, -25 , -30 μπορεί ακόμη και -15 βαθμούς Κελσίου. Το πρόβλημα εκεί είναι κυρίως ο αέρας. Αν ξεκινήσει να φυσάει ο επονομαζόμενος καταβατικός άνεμος μπορεί να φυσάει για ώρες, ή και για ημέρες, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχουν πολύ αυξημένες πιθανότητες να εγκλωβιστούμε εσωτερικά της σκηνής για κάποιες ημέρες. Πέρυσι, για παράδειγμα ο μέγιστος χρόνος παραμονής εντός της σκηνής, κάτι που συνεπάγεται την αδυναμία των επιστημόνων να βγουν, ήταν τρεις μέρες. Το ρεκόρ σε αποστολή ANSMET είναι 14. Αυτό σημαίνει πως επί 14 μέρες δεν μπορούσαν να βγουν οι επιστήμονες λόγω του αέρα. Η ταχύτητα του ανέμου που ξεπερνά τα 100 χιλιόμετρα την ώρα, πράγμα που σημαίνει ότι και η αίσθηση του κρύου είναι πολύ μεγαλύτερη, οπότε αυτό δυσκολεύει αρκετά την εξερεύνηση.

Αυτό που πάμε να ανακαλύψουμε είναι τα πρώτα ίχνη δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος μέσω ανάκτησης μετεωριτών, των λεγόμενων χονδριτών μετεωριτών αλλά ελπίζω να βρούμε και μετεωρίτες και με προέλευση τον πλανήτη Άρη. Εκεί είναι πιο δύσκολο από πλευράς πιθανοτήτων να βρούμε αλλά αν βρούμε σίγουρα θα βοηθήσουμε στο να κατανοήσουμε ακόμα καλύτερα το εσωτερικό και την επιφάνεια, το πώς εξελίχθηκε, πώς δημιουργήθηκε η επιφάνεια του πλανήτη Άρη. Θα αναμέναμε φυσικά πάλι την εύρεση μετεωριτών με πολύ μεγάλο βαθμό σπανιότητας με προέλευση την Σελήνη, ή άλλους αστεροειδείς όπως είναι ο Σέρες ή ο Βέρτα.

Αναζητούμε τα ίχνη του διαστήματος, τα ίχνη δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος, δεδομένα που βεβαίως απλόχερα η φύση μας παρέχει μέσω της άφιξης των μετεωριτών στη Γη. Φυσικά υπάρχουν και επιστήμονες που ασχολούνται με το πεδίο της Εξωβιολογίας. Αυτοί θα αναζητήσουν ίχνη οργανισμών ή οργανικής προέλευσης χημικών στοιχείων μέσα σε αυτούς τους μετεωρίτες. Επομένως είναι μία αποστολή η οποία, όταν επιστρέψουμε τα δείγματα στη ΝΑΣΑ, αναμένεται να δώσει απαντήσεις με τη μελέτη σε πολλά και διαφορετικά θέματα.

Σύμφωνα με τον προγραμματισμό ο Έλληνας επιστήμονας αναχωρεί στις 26 Νοεμβρίου 2017 από το Σαν Φραντσίσκο των ΗΠΑ, ενώ στις 28 Νοεμβρίου οι επιστήμονες είναι προγραμματισμένο να βρίσκονται στη Νέα Ζηλανδία και στις 30 του ίδιου μήνα στην Ανταρκτική.

Εφόσον όλα προχωρήσουν με βάση τον προγραμματισμό ήδη την πρώτη εβδομάδα του Δεκέμβρη η διεθνής αποστολή των επιστημόνων θα βρίσκεται στην αμερικανική βάση, όπου θα λάβουν αντίστοιχη εκπαίδευση με αυτή που έλαβαν στο Κλίβελαντ στις ΗΠΑ τον περασμένο Οκτώβρη. Η εκπαίδευση θα περιλαμβάνει και πρακτικά στοιχεία, όπως ο χειρισμός χιονοοχήματων αλλά και ημέρα προσομοίωσης της κεντρικής αποστολής στους πάγους.