Ο Economist στο μουσείο Αιγών στη Βεργίνα: «Ο Μέγας Αλέξανδρος και η γέννηση του σύγχρονου κόσμου»

Στη Βεργίνα και στις ανασκαφές των αρχαιολόγων αναφέρεται ο Economist που επικοινώνησε με την αρχαιολόγο Αγγελική Κοτταρίδη, η οποία έχει αφιερώσει τη ζωή τις στις ανασκαφές στο χωριό της Βεργίνας το οποίο σύμφωνα με το δημοσίευμα ήταν ένα μέρος εντελώς άγνωστο μέχρι που άρχισαν να αναδύονται θησαυροί από το χώμα του πριν από μισό αιώνα περίπου.

Ως 20χρονη φοιτήτρια, η κ. Κοτταρίδη έγινε μάρτυρας μιας συγκλονιστικής στιγμής στην αρχαιολογία: της ανακάλυψης το 1977 ενός βασιλικού τάφου, πλήρους με χρυσά αντικείμενα και όμορφες τοιχογραφίες, τον οποίο, αμφιλεγόμενα αρχικά, ο μέντοράς της Μανώλης Ανδρόνικος αναγνώρισε ως τόπο ανάπαυσης του Φιλίππου Β’ του Μακεδόνα. Η κα Κοτταρίδη, η οποία κληρονόμησε τον μανδύα του Ανδρόνικου, και η ομάδα της έχουν έκτοτε ξεθάψει ένα βασιλικό ανάκτορο τριπλάσιο σε μέγεθος από τον Παρθενώνα, δεκάδες άλλους βασιλικούς τάφους και πάνω από 1.000 κανονικούς, καθώς και ένα θέατρο που πρέπει να είναι ο τόπος δολοφονίας του Φιλίππου κατά τη διάρκεια μιας γαμήλιας γιορτής το 336 π.Χ.

Το δημοσίευμα του Economist

Τον Φίλιππο διαδέχθηκε ο 20χρονος γιος του, Αλέξανδρος. Τα υπόλοιπα είναι παγκόσμια ιστορία: όταν πέθανε το 323 π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος διοικούσε μια αυτοκρατορία που εκτεινόταν από την Αίγυπτο μέχρι το Χίντου Κους. Ένα νέο μουσείο που εγκαινιάστηκε στις 19 Δεκεμβρίου εξερευνά τα επιτεύγματα της οικογένειάς του – τα οποία, όπως επιμένει η κ. Κοτταρίδη, ξεπερνούσαν κατά πολύ την κατάκτηση. Για την ίδια, η πρωτεύουσα της αρχαίας Μακεδονίας ήταν το πρότυπο ενός είδους αστικού πολιτισμού που αργότερα απλώθηκε από το Μαγκρέμπ μέχρι την Κεντρική Ασία. Το έργο της, και το μουσείο Αιγών, αμφισβητούν τις συμβατικές απόψεις για την αρχαία ιστορία – και θέτουν αιχμηρά ερωτήματα σχετικά με τις κληρονομιές της αυτοκρατορίας.

Παρά τη συντομία της, η βασιλεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν πάντα σεβαστή. Οι Τούρκοι, οι Άραβες και οι Πέρσες τον αποκαλούν Iskander, ένα δημοφιλές όνομα για ανθρώπους και τόπους. Μια έκθεση που παρουσιάζεται τώρα στη Βρετανική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου υπενθυμίζει τους πολλούς τρόπους με τους οποίους έχει ειπωθεί η ιστορία του Αλεξάνδρου, από τα μεσαιωνικά χειρόγραφα μέχρι τα σύγχρονα κινούμενα σχέδια. Για την κα Κοτταρίδη, δύο πτυχές της ιστορίας των μοναρχών είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες.

Πρώτον, η αποτελεσματικότητα με την οποία ο Φίλιππος σφυρηλάτησε μια εξελιγμένη, βασισμένη στο χρήμα κοινωνία από μια ομάδα άξεστων βοσκών. Όπως είπε κάποτε ο Αλέξανδρος στους στρατιώτες του, ο πατέρας του «βρήκε μια φυλή εξαθλιωμένων αλητών, ντυμένων κυρίως με δέρματα, που έτρεφαν μερικά πρόβατα… Σας έκανε κατοίκους πόλεων, σας έφερε νόμους, σας εκπολίτισε».

Ο δεύτερος είναι ο τρόπος με τον οποίο η ταχεία αστικοποίηση του είδους που προώθησε ο Φίλιππος επαναλήφθηκε σε ολόκληρο τον λεγόμενο ελληνιστικό κόσμο – με άλλα λόγια, σε όλα τα διάδοχα κράτη, με ελληνικές επιρροές, στα οποία διαλύθηκε η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου. Οι Μακεδόνες κατακτητές, λέει η κ. Κοτταρίδη, κληροδότησαν μια ξεχωριστή μορφή αστικής κοινωνίας: όχι τόσο δημοκρατική ή κυρίαρχη όσο η Αθήνα του χρυσού αιώνα, αλλά προικισμένη με καλά λειτουργικούς θεσμούς, άφθονες δημόσιες παροχές και μια αστική υπερηφάνεια στην οποία μπορούσαν να συμμετέχουν άνθρωποι πολλών γλωσσών και θρησκειών. Όπως αναφέρει ένας πίνακας στο νέο μουσείο, οι εκστρατείες του Αλεξάνδρου «θα μεταμόρφωναν την πανάρχαια σύγκρουση μεταξύ Ευρώπης και Ασίας στην πιο δημιουργική σύνθεση και συνύπαρξη πολιτισμών που είχε δει ποτέ ο κόσμος».

Το τόξο της αρχαίας ιστορίας σκιαγραφείται συνήθως πολύ διαφορετικά. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται γενικά στις ελληνικές πόλεις-κράτη που άκμασαν τον πέμπτο και τις αρχές του τέταρτου αιώνα π.Χ: Η Αθήνα πάνω απ’ όλα, αλλά και η Κόρινθος, η Θήβα και η πολεμοχαρής Σπάρτη. Από αυτή την άποψη, η άνοδος του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, οι οποίοι υπέταξαν τις νότιες ελληνικές πόλεις, ήταν μια οπισθοδρομική στροφή. Κατά την άποψη της κας Κοτταρίδη, οι ελληνικές πόλεις-κράτη είχαν εξαντληθεί από τις εσωτερικές διαμάχες. Οι κοσμοπολίτικες πόλεις που αναπτύχθηκαν μετά τον Αλέξανδρο αντιπροσώπευαν μια πρόοδο.

Ιδιωτικά, προχωράει ακόμη περισσότερο. Οι ελληνιστικές πόλεις, λέει, διαδραμάτισαν ζωτικό ρόλο στη διαμόρφωση του σημερινού θρησκευτικού κόσμου, ως κέντρα του πρώιμου χριστιανισμού και, αναμφισβήτητα, και του βουδιστικού πολιτισμού. Για παράδειγμα, οι Ινδοέλληνες βασιλείς που κυριαρχούσαν στο σημερινό πακιστανικό Παντζάμπ όχι μόνο ασκούσαν τον βουδισμό, αλλά διέδιδαν ενεργά την πίστη αυτή και την καλλιτεχνική της έκφραση.

Για να βοηθήσει τους επισκέπτες να αντιληφθούν αυτό το εύρος, το μουσείο παρουσιάζει γιγαντιαίο βίντεο με ελληνιστικά λείψανα στο Λεβάντε και στα ανατολικά σημεία. Αυτό είναι το πρώτο βήμα, λέει η κ. Κοτταρίδη, για τη συγκρότηση μιας τεράστιας ψηφιακής έκθεσης της ελληνιστικής εποχής. Ανάμεσα στα όπλα, τα κοσμήματα και τα σκεύη, ίσως το ωραιότερο φυσικό αντικείμενο είναι ένα γλυπτό της μητέρας του Φιλίππου, της βασίλισσας Ευρυδίκης, ντυμένο με ρέοντα χιτώνα. Ως πρότυπο για την απεικόνιση βασιλικών ή θεϊκών γυναικών, αυτή η καλλιτεχνική μορφή επανέρχεται ευρέως, όχι μόνο στις απεικονίσεις της Παναγίας. Η εσωτερική αυλή του μουσείου είναι μια ακριβής αναπαραγωγή, χρησιμοποιώντας πολλά αυθεντικά μέρη, του επάνω ορόφου του παλατιού, ο κοντινός χώρος του οποίου θα ανοίξει σύντομα για το κοινό.

Ο Economist αναφέρει επίσης ότι η κληρονομιά των Μακεδόνων βασιλέων στις ανατολικές εκτάσεις του ελληνότροπου κόσμου -όπου από το 200 π.Χ. οι άνθρωποι διάβαζαν ελληνική λογοτεχνία και ασκούσαν βουδισμό- είναι επίσης αμφισβητούμενη. Σε μια αντήχηση των διαφωνιών για τους μεταγενέστερους αποικιοκράτες, οι Ινδοί μελετητές δικαιολογημένα αποστρέφονται την ιδέα του Αλεξάνδρου ως ηγέτη μιας «εκπολιτιστικής αποστολής».

Όπως δήλωσε πρόσφατα σε συνέδριο η Meenakshi Lekhi, υπουργός της ινδικής κυβέρνησης, οι ανταλλαγές μεταξύ του ελληνικού και του ινδικού πολιτισμού προϋπήρχαν των κατακτήσεών του. Σύμφωνα με τον Yaamir Badhe, έναν κλασικιστή ινδικής καταγωγής, αυτοί οι Βουδιστές που διαβάζουν Όμηρο δεν πρέπει να θεωρούνται η αιχμή του δόρατος του δυτικού ιμπεριαλισμού. Αντίθετα, ήταν μια δημιουργική παρουσία σε έναν τοπικό πολιτισμό που χαρακτηριζόταν από άνοιγμα στις εξωτερικές επιρροές.

Αυτό ακριβώς είναι το είδος της σαρωτικής ιστορικής συζήτησης που το νέο μουσείο της κας Κοτταρίδη ευελπιστεί να διεγείρει. Η αγροτική Ελλάδα μπορεί να φαίνεται περίεργο σημείο εκκίνησης για τέτοιου είδους συζητήσεις – αλλά από την άλλη, ήταν μια απίθανη βάση για την παγκόσμια κατάκτηση.