“Το περιθώριο είναι καθρέφτης ολόκληρης της κοινωνίας μας”: Ο Τρικαλινός σκηνοθέτης Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος μιλά για το “Ντάνιελ ‘16”

Ο σκηνοθέτης της βραβευμένης ελληνικής ταινίας “Ντάνιελ ‘16” συστήνει το έργο του, που κυκλοφορεί στις αίθουσες αυτή την εβδομάδα.

Ο Ντάνιελ, ένας Γερμανός έφηβος, στέλνεται στην Ελλάδα σε μια κοινότητα αγωγής ανηλίκων, για να εκτίσει την ποινή του. Εκεί, σ’ ένα εγκαταλελειμμένο χωριό του Έβρου, κοντά στα σύνορα με την Τουρκία, βιώνει πρωτόγνωρα συναισθήματα και καλείται να δώσει λύση σε δύσκολα διλήμματα. Η τελική του απόφαση θα ξαφνιάσει τους πάντες.

Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος στρέφει την κάμερά του σε μικρούς, αληθινούς ήρωες του περιθωρίου, μιας κι όπως μας λέει κι ο ίδιος, το περιθώριο είναι καθρέφτης ολόκληρης της κοινωνίας. Στο επίκεντρο, η ιστορία ενός έφηβου Γερμανού παραβάτη που μεταφέρεται σε μια άγνωστη δομή φιλοξενίας στην Ελλάδα.

Γράψαμε στις κριτικές της εβδομάδας, πως πρόκειται για ένα φιλμ με ανθρώπινη ματιά που «ακολουθεί τους νεαρούς του ήρωες, τους δίνει βήμα, τους επιτρέπει να υπάρξουν στην οθόνη ως ήρωες των ζωών τους – την ώρα που η κοινωνία τους θέλει μακριά, στο περιθώριο». Το “Ντάνιελ ‘16” κέρδισε το βραβείο κοινού στο τμήμα Meet the Neighbors στο 60ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και τώρα κυκλοφορεί στις αίθουσες. Γι’αυτό, ο Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος μας συστήνει το φιλμ του και απαντά στις ερωτήσεις μας.

Τι ήταν αυτό που σας τράβηξε σε αυτή την ιστορία και γιατί;

Κατ’ αρχάς με τράβηξε το γεγονός ότι λειτουργούν στ’ αλήθεια τέτοιου είδους δομές στην Ελλάδα, όπου φιλοξενούνται Γερμανοί παραβατικοί έφηβοι. Ήταν μεγάλη έκπληξη αυτό. Μετά ήταν το γεγονός πως μια από αυτές βρισκόταν στον Έβρο πολύ κοντά σε ένα από τα βασικά σημεία εισόδου παράτυπων μεταναστών. Το βασικότερο όμως που με τράβηξε είναι όλο αυτό το ταξίδι, πραγματικό και συμβολικό που κάνει ο πρωταγωνιστής μας, ένας έφηβος, ξένος σε μια ξένη χώρα προσπαθώντας να επουλώσει τις πληγές του.

Πως προσεγγίσετε την ιστορία με δεδομένη και την προϋπηρεσία της στο σινεμά τεκμηρίωσης; Ο ρεαλισμός και η έρευνα ήταν μεγάλο μέρος της διαδικασίας και της ανάπτυξης του φιλμ;

Ο “Ντάνιελ ’16” είναι μια ταινία κοινωνικού ρεαλισμού και ήθελα εξαρχής, να έχει υφολογικά στοιχεία από το σινεμά τεκμηρίωσης, για συγκεκριμένους λόγους. Σ’ αυτό το πλαίσιο κάναμε επιτόπια έρευνα πριν τα γυρίσματα και όλα τα στοιχεία που απαρτίζουν την mise en scène της ταινίας έχουν έντονο το ρεαλιστικό στοιχείο γιατί θέλαμε ο θεατής να αισθάνεται πως αυτό που βλέπει συμβαίνει στ’ αλήθεια.

Η ταινία τραβά παράλληλους με την μετακίνηση ανθρώπων σε μια εποχή που η βίαιη απώθηση γίνεται κρατική τακτική. Πως ισορροπείτε το προσωπικό με το πολιτικό σε μια τέτοια ιστορία; Αποτέλεσε έγνοια για εσάς;

Προσπαθήσαμε πάνω απ’ όλα να εστιάσουμε στον πρωταγωνιστή μας και στην σχέση που αναπτύσσει με τον Νιντάλ, τον επτάχρονο πρόσφυγα από τη Συρία, στην ανθρώπινη διάσταση της ιστορίας και λιγότερο την πολιτική. Θεωρήσαμε πως όσο πιο δυνατή θα είναι η ανθρώπινη διάσταση άλλο τόσο θα είναι και η πολιτική.

Τι σας τραβά σε ένα τέτοιο πορτρέτο ήπιας παραβατικότητας; Οι άνθρωποι στο περιθώριο (αν και αυτή είναι μια ταμπέλα που χωρά από κάτω κόσμο από αμέτρητες διαφορετικές διαδρομές) πάντα σας απασχολούν.

Με ενδιαφέρουν τα κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα από πολλές τις απόψεις, κυρίως όμως απ’ την ανθρώπινη πλευρά. Η παραβατικότητα είναι ένα από τα αποτελέσματα του κοινωνικού αποκλεισμού. Το περιθώριο της κοινωνίας, ο χαρακτήρας του και τα προβλήματά του είναι καθρέφτης του επιπέδου και των προβλημάτων ολόκληρης της κοινωνίας μας.

Πότε αποφασίσατε πως θα κινηθείτε στο fiction αντί του ντοκιμαντέρ, και πως φτάσατε σε αυτή την απόφαση;

Ως σκηνοθέτης εκφράζομαι άνετα και με τα δύο είδη ανάλογα με το θέμα και πως αισθάνομαι ότι πρέπει να το αποδώσω στη δεδομένη στιγμή. Τα τελευταία δέκα χρόνια, με όλα τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που προέκυψαν μετά την χρεωκοπία μας εκφράστηκα κυρίως με ταινίες ντοκιμαντέρ, αλλά αυτό ήταν συγκυριακό.

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε όλο και περισσότερα έργα που αμφισβητούν ή σχολιάζουν την “απόσταση” ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία. Εσείς που στέκεστε σε αυτό, με δεδομένο ότι έχετε υπηρετήσει και τις δύο μορφές αφήγησης;

Θα συμφωνήσω ότι τα όρια είναι δυσδιάκριτα. Παρόλο που αυτό που διαχωρίζει το ντοκιμαντέρ από τη μυθοπλασία είναι ότι το ντοκιμαντέρ καταγράφει την υπάρχουσα πραγματικότητα, ενώ η μυθοπλασία κατασκευάζει μια πραγματικότητα εκ νέου, και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει διαμεσολάβηση. Μια ταινία ντοκιμαντέρ αφορά πάνω απ’ όλα το πώς βλέπει την πραγματικότητα κάποιος ή κάποιοι και όχι ποια είναι η πραγματικότητα στ’ αλήθεια.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε κατά τη δημιουργία του φιλμ;

Νομίζω πως ήταν η συγγραφή του σεναρίου. Μας πήρε πολύ καιρό για να καταφέρουμε να κάνουμε την ιστορία μας απλή, αλλά όχι απλοϊκή, και βαθιά. Δεν ξέρω αν το καταφέραμε αλλά οι συνεργάτες μου στο σενάριο το προσπαθήσαμε πολύ και μας πήρε πολύ χρόνο.

Ποιο ήταν το κλειδί στη συνεργασία με νέους ηθοποιούς;

Το κλειδί κατά τη γνώμη μου είναι το ίδιο τόσο με νέους όσο και με επαγγελματίες ηθοποιούς. Να κερδίσεις την εμπιστοσύνη τους, να καταφέρεις να νιώσουν άνετα, να τους δώσεις να καταλαβαίνουν την ιστορία και τι θέλουμε να κάνουμε και να τους καθοδηγήσεις στην προσέγγιση του χαρακτήρα που υποδύονται. Αυτό γίνεται μέσω των προβών, εκεί χτίζονται όλα αυτά.

Τι μάθατε μέσα από την όλη διαδικασία που σας εξέπληξε; Νιώθετε πως συναντήσατε κάποια αλήθεια ή κάποια διαπίστωση που πριν σας διέφευγε;

Με εξέπληξε το πόσο έξυπνα είναι τα σημερινά παιδιά και πόσο εξοικειωμένα είναι με τους κινηματογραφικούς κώδικες.

*Το “Ντάνιελ ‘16” κυκλοφορεί στις αίθουσες από το Cinobo.