Το χρονικό της Καλλιτεχνικής Χορωδίας Τρικάλων

Άρθρο της Μαρούλας  Κλιάφα

Λένε πως ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη. Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου διέψευσε τη ρήση αυτή. Όταν το φθινόπωρο του 1950 ήρθε στα Τρίκαλα η πόλη πολιτιστικά βρισκόταν σε  μαρασμό . Ήταν θλιβερό. Τα Τρίκαλα, μια πόλη με πλούσια μουσική παράδοση – να θυμίσω ότι στα 1902 ένα πολιτιστικό σωματείο, η Φιλαρμονική εταιρεία, είχε ιδρύσει την πρώτη μπάντα,  στα 1908 ιδρύθηκε η πρώτη μαντολινάτα και  στα 1924 λειτούργησε  το πρώτο  ωδείο -η πόλη αυτή λοιπόν τώρα,  ένα μόλις χρόνο μετά τη λήξη του εμφυλίου, δεν είχε ακόμα βρει τον παλιό της  βηματισμό.

Την εποχή εκείνη εμείς τα παιδιά τα μόνα μουσικά ακούσματα που είχαμε ήταν τα σουξέ της εποχής που μετέδιδε το ραδιόφωνο και τα εμβατήρια  που έπαιζε η στρατιωτική μπάντα στην  πλατεία. Και τότε  ήρθε στα Τρίκαλα η Τερψιχόρη Βολοβίνη -αυτό ήταν το πατρικό της όνομα- και άνοιξε μια σχολή πιάνου που ένα χρόνο αργότερα έγινε παράρτημα του Εθνικού ωδείου.

Υπήρξα μια από τις πρώτες της μαθήτριες. Δυστυχώς η χειρότερη. Στο σημείο αυτό η Τερψιχόρη απέτυχε παταγωδώς. Παρ’όλες της τις προσπάθειες δεν κατάφερα να με κάνει καλή πιανίστρια. Ωστόσο κατάφερε κάτι σημαντικότερο: Να με κάνει να αγαπήσω  τη μουσική.

Θυμάμαι σα να ήταν χθες  όταν  μας ανακοίνωσε πως θα οργανώσει μια παιδική χορωδία. Στην πρώτη εκείνη χορωδία συμμετείχαμε περίπου είκοσι κορίτσια ηλικίας  11- 14 χρονών. Τα πρώτα τραγούδια που μας δίδαξε ήταν το «Τριανταφυλλάκι» του Σούμπερτ και το νανούρισμα του Μπράμς.

Όταν τα Χριστούγεννα του 1951 εμφανιστήκαμε στη σκηνή του «Ορφέα» το ακροατήριο εντυπωσιάστηκε . «Στην πόλη μας αθόρυβα συντελείται ένα τεράστιο εκπολιτιστικό έργο» θα γράψει την επομένη ο τοπικός τύπος.

Η δεύτερη συναυλία δόθηκε  τα Χριστούγεννα του 1952. Η παιδική χορωδία, συνοδευόμενη στο πιάνο από τη Τζένη Αργυροπούλου, τραγούδησε μεταξύ άλλων το «Άγγελος και ποιμένες»του Ρίττερ, τον «Εσπερινό» του Μπετόβεν  και το «Ως τα ουράνια» του Χαίντελ. «Η Τερψιχόρη Βολοβίνη – Παπαστεφάνου  αθόρυβα αλλά σταθερά δημιουργεί τις βάσεις μιας σοβαρής μουσικής κίνησης που σε λίγα χρόνια θα κατατάξη τα Τρίκαλα στις προνομιούχες επαρχιακές πόλεις» προέβλεψε  η εφ.  «Αναγέννησις».

Και δεν διαψεύστηκε . Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, έχοντας τη φλόγα της δημιουργίας μέσα της και με τη συμπαράσταση του άντρα της του Λεωνίδα Παπαστεφάνου, μέσα σε ένα χρόνο κατάφερε να οργανώσει μια γυναικεία χορωδία και μια μικτή.

Όταν στις  18 Απριλίου 1953 δώσαμε στον «Ορφέα»μια συναυλία με το  «Στάμπατ Μάτερ» του Περγκολέζι, το «Πήραν την πόλη» του Καλομοίρη και  το «Χωριάτικο γλέντι» του Γεωργιάδου το ακροατήριο μαγεύτηκε.

Από το 1955 και μετά η Καλλιτεχνική Χορωδία της Τερψιχόρης  Παπαστεφάνου θα πάρει στην πολιτιστική ζωή της πόλης μια εξέχουσα θέση . Στη συναυλία που δώσαμε  στον «Ορφέα»  την Κυριακή 10 Απριλίου 1955 τραγουδήσαμε το «Στάμπατ Μάτερ» του Νανίνι , αποσπάσματα από το ορατόριο του Χαίντελ «Ιούδας ο Μακκαβαίος», συνθέσεις των  Σούμπερτ, Βέμπερ και Καλομοίρη  καθώς και δημοτικά τραγούδια . Στη συναυλία εκείνη πρωτοεμφανίστηκε και ο τρικαλινός τενόρος Ρούλης Μαυρίκος. Μια πολύ ωραία φωνή που δυστυχώς χάθηκε πολύ νωρίς.

Λίγους μήνες αργότερα , οι τρικαλινοί της Αθήνας , μέσω του σωματείου Τρίκκη , θα καλέσουν την  Καλλιτεχνική  Χορωδία Τρικάλων να δώσει μια συναυλία στο Παλλάς της  Αθήνας. Η συναυλία εκείνη άνοιξε στη χορωδία νέους ορίζοντες, αφού την αξία της  επισήμαναν  οι πλέον σοβαροί και έγκριτοι  μουσικοκριτικοί της εποχής.

   «Τα δείγματα της καλλιτεχνικής εργασίας που παρουσίασε στο αθηναϊκό κοινό το λαμπρό αυτό συγκρότημα ανήκουν στα απροσδόκητα του τόπου μας που ξαφνιάζουν και συγκινούν»θα γράψει ο  Δούνιας στην εφ. «Η Καθημερινή» (15-12-1955). Και ο Πετρίδης στην εφ. «Το Βήμα»θα συμπληρώσει: «Ένθερμοι απευθύνονται σήμερα οι έπαινοι στη λεβεντοτρόφο πόλη των Τρικάλων  για την καλλιτεχνική της χορωδία.

Οι διθύραμβοι αυτοί δε θα σταθούν αρκετοί για να εξοβελίσουν τον συντηρητισμό της  διευθύντριας του Γυμνασίου Θηλέων  Αριστοβούλης  Καψιμάλη η οποία, λίγο αργότερα, θα απαγορεύσει  στις μαθήτριες -χορωδούς να συμμετέχουν στις πρόβες της χορωδίας, με το αιτιολογικό ότι αυτές  γίνονταν  βράδυ και  σε  ώρα κατά την οποία, με απόφαση  των καθηγητών του σχολείου, απαγορευόταν  η κυκλοφορία στις μαθήτριες.

Ύστερα από τις έντονες διαμαρτυρίες της μαέστρου Παπαστεφάνου  και την παρέμβαση των ντόπιων βουλευτών, το Υπουργείο Παιδείας τελικά  πείστηκε ότι  η ηθική των μαθητριών-χορωδών δεν κινδύνευε  και απέστειλε  στη  γυμνασιάρχη  το παρακάτω τηλεγράφημα: «Επιτρέπομεν συμμετοχήν  μαθητριών εις γενικάς δοκιμάς χορωδίας υπό τον όρον γονείς προσκομίσωσι εγγράφως δηλώσεις συγκαταθέσεως (1956).

Από όσα αναφέρθησαν ως τώρα ίσως σχηματιστεί η εντύπωση ότι η τρικαλινή κοινωνία δεν εκτίμησε όσο θα έπρεπε το πολιτιστικό έργο της Παπαστεφάνου. Αυτό δεν είναι αλήθεια.  Παρά τα έντονα πολιτικά πάθη που εξακολουθούσαν να ταλανίζουν το λαό, η τοπική κοινωνία, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, συμπαραστάθηκε ολόθερμα στην Καλλιτεχνική Χορωδία. ΄Ενας μάλιστα από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της ήταν ο τότε Μητροπολίτης Δωρόθεος, με πρωτοβουλία του οποίου ειδικό συνεργείο του Ραδιοφωνικού σταθμού Αθηνών ήρθε στα Τρίκαλα και ηχογράφησε ,τον Ιούνιο του 1956, τη χορωδία σε αποσπάσματα από τον «Ιούδα τον Μακκαβαίο» του Χαίντελ.

Το Φθινόπωρο του 1956, ύστερα από εξαντλητικές πρόβες, η Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων, συνοδευόμενη από ορχήστρα εγχόρδων και πνευστών που την  αποτελούσαν μαθητές των Ωδείων Τρικάλων, Λαρίσης και Βόλου καθώς και μέλη της Μπάντας του Α΄ Σώματος Στρατού, έδωσε μια συναυλία η οποία άφησε εποχή. Στη συνέχεια η χορωδία με  ρεπερτόριο το «Γκλόρια» του Βιβάλντι, τη «Συμφωνία της Λεβεντιάς» του Καλομοίρη καθώς και νέγρικα τραγούδια  κλήθηκε  και έδωσε συναυλίες στη Λάρισα και στο Βόλο.

Όμως η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου εκτός από καλή μαέστρος ήταν και πολύ καλή καθηγήτρια πιάνου . Οι επιδόσεις των μαθητών του ωδείου ήταν τόσο καλές, που ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Ωδείου και γνωστός συνθέτης Μανώλης Καλομοίρης το 1957 δήλωσε στον τοπικό τύπο : Το παράρτημα Τρικάλων συναγωνίζεται σε απόδοση ,επιμέλεια και ευσυνειδησία το παράρτημα της Λευκωσίας που έρχεται πρώτο μεταξύ όλων των επαρχιακών παραρτημάτων.

Στις αρχές του 1960 η Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων  συνοδευόμενη από πολυμελή ορχήστρα εγχόρδων και πνευστών ,τραγούδησε στα Τρίκαλα το «Γκλόρια» του Βιβάλντι, συνθέσεις του Γκουνώ και του Καλομοίρη καθώς και οκτάφωνα δημοτικά τραγούδια από όλη την Ευρώπη ενώ δυο εβδομάδες αργότερα θα μεταβεί στη Θεσσαλονίκη όπου θα δώσει συναυλία με το ίδιο ρεπερτόριο ενθουσιάζοντας το κοινό και την  κριτική. « Η μικτή καλλιτεχνική χορωδία των Τρικάλων χωρίς ενίσχυσιν από το κράτος  χωρίς καμία απολύτως βοήθειαν με μόνον τον ενθουσιασμόν της ακουράστου καλλιτέχνιδος κ. Παπαστεφάνου ανέλαβε το δύσκολον αυτό έργο και είναι άξια θαυμασμού» θα γράψει η εφ.  «Μακεδονία»

Σήμερα επικρατεί η εντύπωση πως η Καλλιτεχνική χορωδία Τρικάλων  αναδείχτηκε  χάρη στα τραγούδια του Θεοδωράκη. Αυτό είναι λάθος. Η Χορωδία ήταν  ήδη πανελληνίως γνωστή από την εποχή που τραγουδούσε κλασσικό ρεπερτόριο.

Το καλοκαίρι του 1960 η Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων θα μετάσχει σε διεθνή διαγωνισμό χορωδιών, στο Αρέτσο της Ιταλίας. Μπροστά σε ένα μεγάλο και απαιτητικό κοινό η τρικαλινή Χορωδία θα τραγουδήσει   τη σύνθεση του Σκαρλάτι «Υψώνω προς σε την ψυχή μου» και τη σύνθεση του Γκουνώ «Επί των ποταμών της Βαβυλώνος».  Όμως ,παρά τις πολύ καλές κριτικές τελικά δεν βραβεύτηκε  διότι,  παρερμηνεύοντας τους όρους  συμμετοχής, τραγούδησε στην κατηγορία δημοτικό τραγούδι τη σύνθεση του Καλομοίρη «Ένα καράβι από τη Χιό» το οποίο, κατά την κριτική επιτροπή, δεν ήταν  δημοτικό. Ωστόσο οι Ιταλοί διοργανωτές, εκτιμώντας την αξία της τρικαλινής χορωδίας, την κάλεσαν να τραγουδήσει  την Κυριακή 28 Αυγούστου 1960 στη Μητρόπολη του Αρέτσο. («Η Έρευνα»30-9-1960)

Η επόμενη συναυλία θα δοθεί στο τρικαλινό Παλλάς  το Μάιο του 1961 .Στη συναυλία αυτή θα κάνει την πρώτη της εμφάνιση η μαθήτρια της Παπαστεφάνου   Τασία Κασιώλα που  θα τραγουδήσει με επιτυχία την προσευχή από την «Τόσκα» του Πουτσίνι. Την παράσταση όμως έκλεψε  η ηλικίας μόλις τριάμισυ ετών Σάντυ, κόρη του ζεύγους Λεωνίδα και Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, η γνωστή σήμερα πιανίστρια  Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, η οποία ανέβηκε ξαφνικά μόνη της στη σκηνή και όπως μας πληροφορεί η εφ. Η έρευνα «με σιγουριά και σταθερότητα εξετέλεσε στο πιάνο το ρεπερτόριό της αποσπάσασα τα ενθουσιώδη χειροκροτήματα των ακροατών».

Και φτάνει το 1962. Είναι η χρονιά που η Τερψιχόρη εντελώς τυχαία  ακούει ένα δίσκο του Μίκη Θεοδωράκη και μαγεύεται. Η ίδια εξομολογείται: «Με το έντεχνο ελληνικό τραγούδι δε διατηρούσα ιδιαίτερα καλές σχέσεις. Σχεδόν δε το γνώριζα. Ώσπου μια μέρα ένας χορωδός ο Τριαντάφυλλος Πρινάρης μου φέρνει ένα δίσκο. Ήταν ο Επιτάφιος του Θεοδωράκη. Ακούω το Μέρα μαγιού και εκστασιάζομαι . «Θα το κάνω χορωδιακό» λέω. Το διδάσκω στα παιδιά και βγαίνει πολύ καλό». «Θα βάλω και μπουζούκι» λέω. Όσοι το άκουσαν νόμισαν πως τρελάθηκα. Μόνο ο άντρας μου ο Λεωνίδας συμφώνησε. Επικοινωνώ με τον Καρνέζη και τον Παπαδόπουλο. Τους καλώ στα Τρίκαλα Έρχονται και δίνουμε την πρώτη συναυλία. Θρίαμβος. Έτυχε μάλιστα να ακούσει τη συναυλία εκείνη και ο Σταυρολαίμης που ήταν περαστικός από τα Τρίκαλα. Ενθουσιασμένος πάει και βρίσκει τον Θεοδωράκη. «Αυτοί εκεί κάτω κάτι καλό φτιάχνουν με τα τραγούδια σου» του λέει.

Το καλοκαίρι του 1962 η χορωδία με τραγούδια  του Θεοδωράκη από τον «Επιτάφιο» το «Αρχιπέλαγος» και τη «Συνοικία το όνειρο» θα δώσει δυο συναυλίες στη Ρόδο. «Ο Θεοδωράκης δεν θα μπορούσε ασφαλώς να βρη καλύτερο ερμηνευτή των τραγουδιών του από τη χορωδία Τρικάλων» θα γράψει  η «Ροδιακή»(17-7-1962).

Ο αμέσως επόμενος σταθμός της τρικαλινής χορωδίας θα είναι η Αθήνα. Καλεσμένη  από το Μίκη Θεοδωράκη θα τραγουδήσει  στις 16 Δεκεμβρίου 1962  στο θέατρο Καλουτά τη δοξαστική λειτουργία του Βιβάλντι «Γκλόρια» υπό τη διεύθυνση του μαέστρου της Μικρής Ορχήστρας Αθηνών [Μ.Ο.Α] Στέλιου Καφαντάρη και  με σολίστες τη σοπράνο Τασία Κασιώλα και την κοντράλτο Γεωργία Κουτσιμανή. Οι εντυπώσεις ήταν  άριστες. «Ένα τέλειο φωνητικό συγκρότημα , ένα σύνολο από ωραίες φωνές, εύκαμπτο, απόλυτα πειθαρχημένο με δυο καλλίφωνες σολίστες έδωσε λαμπρό δείγμα της εργασίας της κ. Παπαστεφάνου» έγραψε η Αλεξάνδρα Λαλαούνη στην εφ. «Η Βραδυνή». (18-12-1962) Εγκωμιαστική ήταν  και η κριτική της εφ. «Το Βήμα» .Κάνοντας μια αναδρομή στην ιστορία της χορωδίας επισήμανε ότι  θεωρείται «απαράμιλλος στην εκτέλεση έργων προκλασσικής μουσικής και εποχής Αναγεννήσεως, σε δημοτικά πολλών χωρών συμπεριλαμβανομένων και των «σπιρίτσουαλς»των Νέγρων (21-12-1962)

Η μεγάλη όμως έκπληξη για το αθηναϊκό κοινό θα είναι η συναυλία που θα δοθεί στις 17 Δεκεμβρίου και πάλι στο θέατρο Καλουτά. Η τρικαλινή χορωδία, συνοδευόμενη από τους βιρτουόζους του μπουζουκιού  Καρνέζη και  Παπαδόπουλο, θα τραγουδήσει  τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη από τον «Επιτάφιο» την «Πολιτεία», τα  «Επιφάνεια»και τους  «Λιποτάκτες»ενθουσιάζοντας τους επτακόσιους και πλέον ακροατές.

Σε επιστολή του που δημοσιεύτηκε στην εφ. « Η Έρευνα» ο Θεοδωράκης μεταξύ άλλων δήλωσε: «Τη Χορωδία, το δύσκολο κοινό της Αθήνας τη χειροκρότησε  με ευγνωμοσύνη τόσο για τη μουσική προσφορά της όσο και για το πνευματικό νόημα μιας ευγενικής προσπάθειας που τιμά όχι μονάχα τα Τρίκαλα αλλά ολόκληρο το λαό μας.[…]’Oσο για μένα η συγκίνησή μου από την εκτέλεση των νέων της πόλης σας άνοιξε στη μουσική μου μια καινούρια προοπτική» («H Έρευνα»1-1-1963).

Η συνεργασία της τρικαλινής χορωδίας με τη Μικρά Συμφωνική Αθηνών συνεχίστηκε. Στις 7 Απριλίου 1963 η Καλλιτεχνική Χορωδία της Παπαστεφάνου  εκτέλεσε  στο θέατρο «Κεντρικόν» το «Στάμπατ Μάτερ» του Ντβόρζακ υπό τη διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη. Η συναυλία θα επαναληφθεί και την επομένη. Κατά δήλωση του Μίκη Θεοδωράκη «η χορωδία Τρικάλων ήταν η έκπληξη και το αποκορύφωμα στην προσπάθεια της Μικράς Ορχήστρας Αθηνών.»

Η κυκλοφορία ,τον  Αύγουστο του 1963 , του πρώτου δίσκου της Καλλιτεχνικής Χορωδίας Τρικάλων με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη έκανε τους τρικαλινούς υπερήφανους. Ήταν τόσο μεγάλη η απήχηση της χορωδίας στο πανελλήνιο φιλόμουσο κοινό που δυο μήνες αργότερα ο Θεοδωράκης τηλεγράφησε  στη μαέστρο Παπαστεφάνου: «δίσκος σημειώνει μεγάλη επιτυχία. Συγκινημένος ευχαριστώ θερμότατα διά την καταπληκτικήν εργασίαν σας».

Η επιτυχία της χορωδίας Τρικάλων δεν ήταν πρόσκαιρη. Οι πωλήσεις των δίσκων της συνεχίστηκαν αθρόες. «Το ρεκόρ πωλήσεων δίσκων μακράς διαρκείας στην Ελλάδα κατέχει η εκτέλεσις των τραγουδιών μου με την χορωδία Τρικάλων» θα δηλώσει το 1965 ο Μίκης Θεοδωράκης.

Το 1964 η Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων έκανε μια μεγάλη τουρνέ δίνοντας συναυλίες στα Γιάννενα, το Αγρίνιο, τη Λευκάδα και την Άμφισσα. Οι εμφανίσεις της αυτές αποτέλεσαν εξαιρετικόν μουσικόν γεγονός , κατά δήλωση του Θεοδωράκη  .

Την αξία της τρικαλινής χορωδίας ήρθε λίγο αργότερα να επιβεβαιώσει και η επίσημη πρόσκληση από το Φεστιβάλ Αθηνών για συμμετοχή της  στη «βραδιά ελληνικών χορωδιών». Τέλη Σεπτεμβρίου 1964 και το θέατρο Ηρώδου του Αττικού είναι κατάμεστο από κόσμο. Η τρικαλινή χορωδία εμφανίζεται και τραγουδάει τραγούδια του Θεοδωράκη. Οι θεατές την αποθεώνουν.

Η πρωτοβουλία της Τερψιχόρης  Παπαστεφάνου  να διασκευάσει για  μικτή χορωδία τα τραγούδια του μεγάλου συνθέτη και ταυτόχρονα να βάλει στην ορχήστρα ένα κατεξοχήν λαϊκό όργανο, το μπουζούκι, εντυπωσίασε. Μερικούς όμως  τους ενόχλησε. Η πολιτική κατάσταση δεν είχε ακόμα εντελώς ομαλοποιηθεί και οι διαδόσεις ήθελαν τη χορωδία Τρικάλων, κυρίως λόγω του ρεπερτορίου της, να είναι «αριστερής απόχρωσης».Η ίδια η Παπαστεφάνου, σε κάποια από τις συνεντεύξεις που μου είχε δώσει, μου είχε πει για το θέμα αυτό: «Μολονότι υπήρχαν την εποχή εκείνη στα Τρίκαλα έντονες πολιτικές αντιθέσεις και η τοποθέτηση του άντρα μου ήταν αριστερή, όλοι, ανεξάρτητα από φρονήματα, μου έστελναν τα παιδιά τους. Υπήρχε μια διάθεση των ντόπιων για καινούργια πράγματα. Μια ζεστασιά. Ο κόσμος μου συμπαραστάθηκε όχι όμως και οι τοπικοί παράγοντες».

Το 1965 άρχισε για την Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων  με τους καλύτερους οιωνούς. Στις 28 Μαρτίου κλήθηκε στην Αθήνα όπου έδωσε  δυο συναυλίες με τραγούδια του Θεοδωράκη, του Χατζηδάκη, του Μαρκόπουλου και του Τσιτσάνη διασκευασμένα από την Παπαστεφάνου για χορωδία. Η επιτυχία ήταν μεγάλη. Οι 1200 θεατές οι οποίοι παρακολούθησαν τη συναυλία καθώς και οι συνθέτες Τσιτσάνης και  Μαρκόπουλος και οι ποιητές Χριστοδούλου και Βάρναλης  την καταχειροκρότησαν.

Ιδιαίτερα συγκινημένος ήταν ο Βασίλης Τσιτσάνης ο οποίος άκουσε τη Συννεφιασμένη Κυριακή να εκτελείται άψογα από τους τρικαλινούς χορωδούς.

«Η Συννεφιασμένη Κυριακή είναι  ένα τραγούδι που μπορείς να το κάνεις χορωδιακό χωρίς να προδώσεις το ύφος του» υποστηρίζει  η Παπαστεφάνου. Εκτιμώντας το έργο του τρικαλινού συνθέτη η μαέστρος, μετά τη μεταπολίτευση, θα προτείνει  στην εταιρία δίσκων με την οποία συνεργαζόταν να γυριστεί η χορωδιακή «Συννεφιασμένη  Κυριακή» σε δίσκο. Η απάντηση της εταιρείας ήταν αποκαρδιωτική. «Δεν είναι κατάλληλη εποχή για τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» .

Στις 4 Απριλίου 1965 δόθηκε στο τρικαλινό κινηματοθέατρο Παλλάς ένα ρεσιτάλ τραγουδιού που άφησε εποχή. Ο σολίστας της Καλλιτεχνικής Χορωδίας Τρικάλων   Μίμης Καβράκος, ο  γνωστός σήμερα ανά την υφήλιο βαρύτονος Δημήτριος Καβράκος, ερμήνευσε την «Αμαρυλλίδα»του Κατσίνι και αποσπάσματα από το «Ναμπούκο»του Βέρντι ενώ  η  σοπράνο Τασία Κασιώλα τραγούδησε αποσπάσματα από την «Τόσκα», την «Μαντάμ Μπατερφλάϊ» και τον «Τροβατόρε». Στο τέλος οι δυο τρικαλινοί καλλιτέχνες τραγούδησαν μαζί δυο συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη.

Όμως τους πολυπληθείς ακροατές τους περίμενε  μια ακόμα ευχάριστη  έκπληξη: Η μικρή Σάντυ (Αλεξάντρα) κόρη του ζεύγους Λεωνίδα και Τερψιχόρης Παπαστεφάνου έπαιξε στο πιάνο, εκτός προγράμματος, μια σονάτα του Μότσαρτ και ένα πρελούντιο του Μπαχ. Δυο μέρες αργότερα η μικρή τρικαλινή πιανίστρια θα δώσει με επιτυχία στην Αθήνα το πρώτο της ατομικό ρεσιτάλ. Ήταν τον Απρίλιο του 1965)

Δυστυχώς ,η πολιτιστική αυτή άνοιξη δε θα κρατήσει για πολύ. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε όταν στις αρχές του 1965 η σύμβαση του δημοτικού Ωδείου με τον μαέστρο Ψυχούλη έληξε -το δημοτικό ωδείο είχε ιδρυθεί σχετικά πρόσφατα , συγκεκριμένα  το 1959, με τη δωρεά  της Ελένης Ζωγράφου- η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου εκδήλωσε  με επιστολή της προς την καλλιτεχνική επιτροπή του Δημοτικού Ωδείου την πρόθεσή της να αναλάβει εκείνη τη διεύθυνση του. («Η Έρευνα»27-2-1965) Ή Δημοτική Αρχή με τη δικαιολογία ότι η αίτηση της Παπαστεφάνου υποβλήθηκε εκπρόθεσμα την απέρριψε, αναθέτοντας  τη διεύθυνση του Δημοτικού Ωδείου στη συντοπίτισσα ΄Εφη Γουγουλάκη. Η άστοχη αυτή απόφαση  στάθηκε μία από τις αιτίες -όχι πάντως η μοναδική- διάλυσης της πασίγνωστης τρικαλινής χορωδίας.

Η ανακοίνωση στις  30 Μαϊου 1965 της μαέστρου Τερψιχόρης Παπαστεφάνου ότι  ματαιώνει  όλες τις  προσεχείς εμφανίσεις της Καλλιτεχνικής Χορωδίας έπεσε στην πόλη ως κεραυνός εν αιθρία. Το θέμα συζητήθηκε πολύ αλλά  δημόσιες αντιδράσεις δεν υπήρξαν, μολονότι  ο τοπικός τύπος  προσπάθησε  να κινητοποιήσει τους Τρικαλινούς ώστε με τις ενέργειες τους να μεταπείσουν την μαέστρο. Ο μόνος επώνυμος ο οποίος προσπάθησε να γεφυρώσει τις όποιες διαφορές μεταξύ της μαέστρου Παπαστεφάνου και της  Δημοτικής Αρχής  ήταν ο νομομαθής Αλέξανδρος Βαμβέτσος. Με επιστολή του στην Παπαστεφάνου ζήτησε να μάθει ποιες ήταν οι απαιτήσεις της.  « Δεν έθεσα όρους για τη συνέχιση της δημιουργικής πορείας της χορωδίας μου» απάντησε η Παπαστεφάνου και συνέχισε: Ποτέ δεν έκανα κάτι με  υστεροβουλία. Δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια ανάμεσα σε αντιδράσεις και εμπόδια αγωνίστηκα για τη χορωδία αυτή εντελώς μόνη και χωρίς τη βοήθεια κανενός .[…]Αυτά δεν με λύγισαν. Από τη στιγμή όμως που οι ορισμένοι Άρχοντες της πόλης αντιδρούν συστηματικά στη θετική προσφορά μου και η πόλη με τα επιστημονικά σωματεία και τους πνευματικούς ανθρώπους θεάται  αδιάφορα, έχω υποχρέωση προς τον εαυτό μου και την καλλιτεχνική μου αξιοπρέπεια να διαλύσω τη χορωδία και να αποσυρθώ». («Η Έρευνα»5-6-1965)

Κατά την προσωπική μου άποψη, δεν ήταν μόνο η άρνηση του Δήμου να την προσλάβει διευθύντρια στο Δημοτικό  Ωδείο που την οδήγησαν στην  απόφαση να διαλύσει τη χορωδία και να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα.  Συνέτρεξαν και πολλοί άλλοι λόγοι με προεξάρχοντα το μέλλον της κόρης της Αλεξάνδρας.

Έξι μήνες αργότερα η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου έφυγε  οριστικά από τα Τρίκαλα . Στην αποχαιρετιστήριο επιστολή της έγραφε:«Εύχομαι η πόλη μας να μη νιώσει την έλλειψη της χορωδίας όπως τόσα χρόνια δεν ένιωσε τη σημαντική της παρουσία»

Σημείωση

Το παραπάνω κείμενο  έγραψα και εκφώνησα κατά παράκληση της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου   στο θέατρο Καζάκου στην Αθήνα σε γιορτή που οργανώθηκε προς τιμή της. Την ίδια ομιλία εκφώνησα  και στα Τρίκαλα στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Τρικκαίων κατά την απονομή του  βραβείου Φιλίας  στην Τερψιχόρη Παπαστεφάνου από τον ΦΙΛΟΣ