Trikala Day Καθημερινή Ηλεκτρονική Εφημερίδα των Τρικάλων
Το “Φαινόμενο του Πυγμαλίωνα” ή αλλιώς ο “Νόμος της Αυτοεκπληρούμενης
Προφητείας” είναι μία εκπαιδευτική θεωρία, η οποία προέκυψε μέσω ενός
πειράματος, αλλά μπορεί να εφαρμοστεί ακόμη και σε μικρές σχολικές τάξεις.
Πρόκειται για τη διεργασία κατά την οποία οι προσδοκίες του δασκάλου στη τάξη για
την επίδοση των μαθητών επηρεάζουν την αντίληψη και κρίση του ίδιου και
κατευθύνουν τη συμπεριφορά του, αλλά και τη συμπεριφορά των μαθητών του,
επηρεάζοντας έτσι την επίδοσή τους. Η παιδαγωγική αυτή θεωρία οφείλει την
ύπαρξη της στον καθηγητή R. Rosenthal, o οποίος σε συνεργασία με τον L. Jacobson
πραγματοποίησε ένα πείραμα το 1968, γνωστό ως Oak School.
Εν ολίγοις, μέσα από το
πείραμα που εφαρμόστηκε
σε 18 τάξεις του ίδίου
σχολείου, γίνεται φανερό
πως οι προσδοκίες
διαμορφώνουν τις σχέσεις
αλληλεπίδρασης του ίδιου
του ατόμου προς το άλλο
και κατά αυτόν τον τρόπο
επηρεάζουν την αντίληψη,
την κρίση, την επίδοση ακόμη και τη συμπεριφορά μας.
Οι θετικές ή οι αρνητικές αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για τους μαθητές τους
φαίνεται να επηρεάζουν σημαντικά τις τυπικές τάξεις. Τι συμβαίνει όμως σε σχολεία
και τάξεις με μαθητές μειονοτήτων; Με ποιον τρόπο, οι προσωπικές αντιλήψεις και οι
θέσεις του εκπαιδευτικού σχετικά με τη δυνατότητα αλλαγής της σχολικής επίδοσης
των μαθητών μπορούν να επηρεάσουν την πρόοδο των αλλοδαπών μαθητών;
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Sirius Network Policy (2015), οι μετανάστες
μαθητές στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν μεγάλες πιθανότητες να εγγραφούν σε σχολεία
όπου το ποσοστό των κοινωνικά αποκλεισμένων μαθητών είναι υψηλό και
ταυτόχρονα το επίπεδο επίδοσης χαμηλότερο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι μετανάστες
μαθητές βρίσκονται αντιμέτωποι με χαμηλότερες εκπαιδευτικές προσδοκίες, καθώς
και με τον κίνδυνο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Ως εκ τούτου, βάσει των
ευρημάτων της ετήσιας αναφοράς του ΟΟΣΑ (OECD, 2018), οι χαμηλές προσδοκίες
των μαθητών με χαμηλότερο κοινωνικό-οικονομικό υπόβαθρο συνδέονται άμεσα με
τα υψηλά ποσοστά σχολικής διαρροής στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, το 2017 18%
των μαθητών των μειονοτήτων σταμάτησαν την εκπαίδευσή τους, ενώ αντίστοιχα το
ποσοστό των γηγενών μαθητών ήταν μόλις 5,5% (OECD, 2018).
Η αρνητική πλευρά της αυτο-εκπληρούμενης προφητείας:
Το φαινόμενο Golem
Από την άλλη η αρνητική πλευρά της αυτό-εκπληρούμενης προφητείας, με την
ονομασία φαινόμενο Golem, αφορά τη διαδικασία κατά την οποία οι αρνητικές
προσδοκίες και η συμπεριφορά του διδάσκοντα, που απορρέει από αυτές, επηρεάζει
με ανάλογο τρόπο τις επιδόσεις των μαθητών. Όταν οι δάσκαλοι των τάξεων
αναμένουν ότι οι μαθητές τους θα είναι «τεμπέληδες» και «σκράπες» και πόσο
μάλλον, όταν τους το ανακοινώνουν και τελικά τους κάνουν να το πιστέψουν, τα
παιδιά έχοντας τραυματίσει το ηθικό τους, συμπεριφέρονται, όπως ακριβώς τα
αποκαλούν, δηλαδή κατά τρόπο που να επαληθεύει την προφητεία. Βέβαια, το
μήνυμα είναι δυνατόν να μεταδοθεί και με πιο έμμεσους τρόπους στα παιδιά, όπως
μέσα από την περιορισμένη ενασχόληση του εκπαιδευτικού μαζί τους, την άσκηση
έντονης κριτικής στις αποτυχίες, τη μη παροχή επαίνων σε πιθανές επιτυχίες καθώς
και την ελλιπή ανατροφοδότηση και προσοχή στα πρόσωπα αυτών.
Και τελικά διερωτάται κανείς… μήπως η αποτυχία των παιδιών είναι τελικά αποτυχία
των γονέων και των εκπαιδευτικών; Δεδομένης όμως της πολυπλοκότητας της
ανθρώπινης συμπεριφοράς, η απόδοση της ευθύνης για την αποτυχία των μαθητών
αποκλειστικά στους «σημαντικούς άλλους» είναι όχι μόνο άστοχη, αλλά και λιγάκι
άδικη. Τόσο τα παιδιά, όσο και οι γονείς και οι δάσκαλοι, παλεύουν για κοινούς
στόχους… ο καθένας από το μετερίζι του. Αμφότεροι συνεπώς έχουν την ικανότητα
να σπάσουν τον κύκλο της επιτυχίας ή της αποτυχίας. Οι γονείς από την πλευρά τους
μέσα από την υιοθέτηση διαλεκτικού στυλ ανατροφής, όντας στοργικοί και
συναισθηματικά υποστηρικτικοί και θέτοντας σαφή όρια στη συμπεριφορά των
παιδιών. Προτάσεις όπως «οι βαθμοί σου είναι πολύ χαμηλοί» ή «καλό είναι και το
19, αλλά υπάρχει και το 20» είναι δυνατόν να αντικατασταθούν με προτροπές όπως
«πιστεύω ότι μπορείς να τα πας καλύτερα», «ίσως αν προσπαθήσεις λίγο
περισσότερο, καταφέρεις ακόμη περισσότερα» μεταδίδοντας το κίνητρο για συνεχή
προσπάθεια. Τέλος, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να ασκούν το λειτούργημα, άνευ
παρωπίδων και προκαταλήψεων, για να πάρει η σχολική τάξη τη μορφή μιας
Κούτνα Φωτεινή, νηπιαγωγός και εκπαιδευτής ενηλίκων με MSc στην Ειδική Εκπαίδευση (2019)
& MSc στην Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων (2022).
αγκαλιάς, που να αποδέχεται κάθε μαθητή με το δικό του ιστορικό εμπειριών,
πολιτισμικών στοιχείων, ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών.
Το παπούτσι που ταιριάζει στον έναν, είναι στενό σε έναν άλλο.
Δεν υπάρχει συνταγή για τη ζωή που να ταιριάζει σε όλες τις περιπτώσεις.
Καρλ Γιούνγκ, 1875-1961, Ελβετός ψυχίατρος
Κούτνα Φωτεινή, νηπιαγωγός και εκπαιδευτής ενηλίκων με MSc στην Ειδική Εκπαίδευση (2019)
MSc στην Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων (2022).
